قرار داد های بین المللی که پای عوامل و طرفهای متعددی را به میان میکشند ، در اثر بدعهدی یک طرف موجب ضرر و زیان همه یا بعضی از طرفهای قرار داد میشوند و عقلای حقوق دان برای جلوگیری از باج خواهی یک یا چند طرف در قرارداد بندی را لحاظ میکنند که میتواند تا حدی از این بدعهدی ها اجتناب و خطرات احتمالی را بکاهد.متاسفانه در برجام بدلیل ناشی بودن عوامل طرف ما و افکار غرب گرایانه و شاید هم اعتماد به بیگانه و یا دلایلی که از شرایط مگوست این گونه به قرارداد نگاه نشده است.
از منظر نگاه به حقوق بین الملل در هر قرار دادی در دنیا دو طرف قرارداد می توانند شرط کنند که قرارداد پس از مدتی پایان یابد یا در اثر روی داد ویژه ای خود به خود باطل شود . این شرط را می توان شرط انفساخ (Auto Annulment)نامید که تا حد زیادی به شرط خیار در قرار داد های مشروع متکی به فقه اسلامی شباهت دارد.
این رویه در فرهنگ حقوقی ما بسیار متداول بوده و حقوق دانان ایرانی از آن بهره گرفته اند.
(حقوق مدنی، نظریه عمومی تعهدات/۱۱۷؛ حقوق مدنی ؛ قواعد عمومی قراردادها/۵ /۱۶۰ و ۴۰۱ )
بنابراین ، هرگاه طرفین قرارداد شرط کنند که در صورت وقوع امری ، عقد خود به خود از بین برود، چنین شرطی را شرط انفساخ ( یا شرط فاسخ ) میگویند.
اگر با دقت به عبارت های حقوقی توجه شود متوجه میشویم که تفاوت بین شرط خیار و شرط انفساخ چیست که درماده ۳۹۹ قانون مدنی توضیح داده شده است که طرفین قرارداد می توانند شرط کنند که هر دو طرف یا یکی از طرفین یا شخص ثالثی ، حق فسخ معامله را برای مدت معین داشته باشند، چنین شرطی را شرط خیار می گویند.
تفاوت این شرط با شرط فاسخ بسیار ظریف و باریک و بسیار قابل دقت است . مثال هایی وجود دارند که مفهوم آن دو را در کنار هم مشخص می سازند .
من باب مثال در اجاره نامه ای شرط می شود که انتقال محل اشتغال مستاجر به شهرستان یا بازگشت فرزند موجر به تهران سبب انفساخ عقد است ، یا در مزرعه ای شرط می شود که آفت زراعت ، مزرعه را منحل می کند . این روی داد ممکن است برخلاف میل و تصمیم دو طرف رخ دهد و عقد را منحل سازد .
به همین جهت نباید آن را با شرط خیار که فسخ را منوط به انشای عمل حقوقی از سوی مشروط له می کند ، اشتباه کرد . در شرط انفساخ، هر دو طرف در انحلال قرارداد تصمیم می گیرند و آن را منوط به وقوع حادثه ای می کنند در حالی که در شرط خیار همه چیز منوط به اراده ی مشروط له است .
از این تحلیل می توان نتیجه گرفت آن را باید بر طبق قواعد کلی و طبیعت عقد سنجید.
با وجود این اگر شرط انفساخ منوط به حادثه ای باشد که در اختیار یکی از دو طرف است ، به خیار شرط بسیار نزدیک می شود با این تفاوت که صاحب خیار مسلط بر سبب انفساخ عقد می شود نه فسخ آن؛ مانند شرط انفساخ بیع در صورت رد ثمن. (حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها(۱۶۰/۵) حال با توجه به وجود چنین ابزار مهمی در اختیار حقوقدانان کشور و با اینکه در زمان اختتام دوره اوباما رئیس جمهور سابق امریکا کاندیداهای بعدی تهدید کرده بودند که به برجامی که مورد تایید اوباما است، پایبند نخواهند بود، باید دید با چه رویکردی چنین شرط ساده ای در قرارداد گنجانیده نشد که امروز باید همه چیز برجام که این همه دولت روحانی آنرا بزرگ جلوه داد، باید به رابطه رقابتی اروپا و امریکا گره خورده باشد. آن روز که در سرمقاله گفتم کودکانی را فرستادیم جنگ ،، غافل از دندان بُرای نهنگ . همین روزها را میدیدم.والسلام