مواردی بوده که فضاهای شهری ایران از تحولات تاریخی صنعتی اتفاق افتاده در جامعه به ویژه در دو دهه اخیر در حوزه نفت و فعالیت های مرتبط با آن، تأثیر پذیرفته است. در عین حال توزیع نامتعادل ثروت، حمایت از اقتصاد شهری در مقابل اقتصاد روستایی که منجر به سرازیر شدن سرمایه ها به شهرها […]
مواردی بوده که فضاهای شهری ایران از تحولات تاریخی صنعتی اتفاق افتاده در جامعه به ویژه در دو دهه اخیر در حوزه نفت و فعالیت های مرتبط با آن، تأثیر پذیرفته است.
در عین حال توزیع نامتعادل ثروت، حمایت از اقتصاد شهری در مقابل اقتصاد روستایی که منجر به سرازیر شدن سرمایه ها به شهرها شده منجر به ایجاد مشاغل کاذب شهری و بورس بازی زمین شده است. همچنین همین عوامل تشویق کننده است که موجب مهاجرت سریع به شهر های نفتی شده است. بر این اساس در شهرهای نفت خیز با رشد سریع شهرنشینی و شهرگرایی، فرصت های سودآوری در صنعت مسکن و ساختمان، و فروپاشی نظام های تولیدی روبرو هستیم.
در میان انواع شهرها، شهرهای استخراجی (نفت) دارای ویژگی‌های خاصی از جمله تمرکز بالای فعالیت‌های صنعتی و معدنی، آلودگی‌های بالای زیست محیطی و مسائل اجتماعی ناشی از مهاجرت‌های شغلی و دوگانگی فرهنگی است که می‌تواند مسئله ناپایداری را در ابعاد زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و کالبدی در محیط این نوع شهرها به وجود آورده یا تشدید کند.
اکتشاف و استخراج نفت اهمیت ویژه ای برای مناطق نفت خیز و تأثیرات مثبت و منفی گوناگونی در زمینه های اقتصادی، کالبدی، زیست محیطی، عمرانی و فرهنگی در مناطق نفت خیز دارد. تغییرات ساختار زندگی شهری تا تحولاتی شامل کاهش فعالیت های کشاورزی و روی آوردن مردم به فعالیت های تجاری، ، تأسیس واحدها و صنایع گوناگون، … از جمله تبعات مهم در این زمینه است.
شهرهای نفت‌خیز با اکتشاف و بهره‌برداری از منابع آنها متولد شده و فرایند رشد و توسعه خود را آغاز کرده‌اند؛ به همین دلیل توجه به پایداری توسعه شهرهای نفتی و تنوع‌بخشی به اقتصاد آن بر اساس اتخاذ رویکردها و الگوهای مناسب توسعه شهری ضروری به نظر می‌رسد.
رشدی وابسته به نفت همراه با اقتصادی تک‌بُعدی که با تکیه بر آن، به شهری مدرن و پر‌رونق تبدیل شده‌اند. اما با نزدیکی به اتمام این منبع تجدید‌ناپذیر، دوره رکود و افت حیات شهری فرا می رسد.
شهرهای وابسته به نفت با چالش‌های استراتژیک میان هزینه و منافع روبه‌رو است که اقتصاد تک بُعدی یا عدم تنوع اقتصاد شهری وابستگی اقتصاد آن به منابع تجدید ناپذیر با فرایند تهی سازی روزافزون از مهم‌ترین ضعف‌ها و تهدیدهای آن است و در مقابل ظرفیت‌های بالای توسعه منطقه و شهرها بر اساس مزیت های نسبی و مکانی است. از این رو بر اساس راهبرد تنوع بخشی به فعالیت های اقتصادی در راستای تدوین استراتژی‌های بهینه برای تنوع‌بخشی به اقتصاد شهری در شهرهای نفتی به‌عنوان مهم‌ترین و اصلی‌ترین سناریوی قابل تأکید و توجه برای این شهرها با تخصیص مجدد منابع، بهره‌گیری از نقاط قوت و فرصت‌های برای رفع و کاهش تهدیدات فراروی شهرهای نفت‌خیز ضروری است.
فرضعلی سالاری
