جرقه زدن یک ایده در فکر هر شخصی حاصل تجربیاتی است که آن فرد در دایره تجربه خود به دست می‌آورد، خواه این فرد یک شهروند عادی، یک دانشمند، یک سیاستمدار یا یک عالم دینی باشد. شاید جالب باشد که بدانید ایده تشکیل بسیج مستضعفان از کجا در ذهن بنیانگذار انقلاب اسلامی شکل گرفت؟
به گزارش ایسنا، حضرت امام خمینی(ره) با دقت در رفتار و تصمیمات پیامبر ختمی مرتبت در صدر اسلام که به بسیج نیروهای مردمی علیه کفار و مشرکان مکه انجامید، ایده تشکیل بسیج مستضعفان را در ذهن پرورش داد و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بستر تشکیل ارتش ۲۰ میلیونی یا بسیج مستضعفان را به وجود آورد، ابتکاری که همزمان با تولد قطب سوم جهان به تشکیل پایدارترین ارتش جهان منجرشد.
امروز پنجم آذر چهل و چهارمین سالروز تشکیل بسیج مستضعفین در سال ۱۳۵۸ است.
طی سال‌های ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ تعدادی از یاران و شاگردان آیت‌الله سید روح‌الله موسوی خمینی رهبر نهضت اسلامی دور هم جمع شدند و درباره آینده انقلاب به خصوص سال‌های پس از پیروزی بر رژیم پهلوی تبادل نظر کردند. آنان درباره اینکه «بعد از پیروزی نهضت و برای حفظ آن چه باید کرد و سرنوشت ارتش رژیم پهلوی در نظام جدید سیاسی چه می‌شود؟» با یکدیگر به بحث و تبادل نظر پرداختند.
آنان نظرات مختلفی را مطرح و درباره آنها به جمع‌بندی‌های اولیه رسیدند از طریق حجت‌الاسلام محمد منتظری پسر آیت‌الله حسینعلی منتظری نظرات‌شان را به اطلاع امام رساندند.
امام خمینی نیز آنان را به تجربه شکست خورده ملی‌گراها و مذهبی‌ها هم در عصر مشروطه و هم در دوره ملی شدن صنعت نفت و بالا گرفتن اختلافات مصدق و کاشانی ارجاع دادند. امام حوادث تلخ بعد از ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و تبعید ۱۴ ساله‌شان به ترکیه، عراق و فرانسه نیز یادآور شدند و تاکید کردند برای جلوگیری از تکرار تاریخ و برای حفظ دستاوردهای انقلاب و حفاظت از سرزمین پهناور ایران «بسیج مردمی» را تشکیل می‌دهند.
خاطره تشکیل
یکی از همراهان امام خمینی در نوفل لوشاتو و اولین رییس بسیج مستضعفان کشور که در جلسه امام با محمد منتظری حضور داشت در خاطره‌ای از دیدار حجت‌الاسلام منتظری با امام و بیانات ایشان، نوشت: «امام در این دیدار بعد از شنیدن سخنان محمد منتظری بیان کردند: «من اشتباهی را که آقای دکتر مصدق مرتکب شدند به هیچ نحوی مرتکب نخواهم شد. آنان به زاهدی و دوستانش، به زاهدی تانک‌سوار اعتماد کردند و این خطا بود. به حول و قوه‌ی الهی برای حفظ نظام و سرزمین ملت شریف ایران «بسیج» را تشکیل خواهم داد.»
حجت‌الاسلام محمدعلی رحمانی ادامه داد: ایده تشکیل بسیج طبق گفته امام «برگرفته از تجربیات صدر اسلام» بود. امام تاکید داشتند پیامبر اکرم (ص) برای مقابله با مشرکان و کفار از نیروی مردمی استفاده کرد و آنان را بسیج کرد.»
حجت‌الاسلام فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی ملقب به فضل‌الله محلاتی سومین نماینده امام خمینی در سپاه پاسداران نیز در خاطره‌ای از جایگاه ویژه بسیج در اندیشه سیاسی امام (ره) گفت: «پس از ورود امام به ایران یکی از روسای انجمن حجتیه خدمت امام رسید و گفت: «ما ۱۵ هزار جوان آماده و خوب تربیت کرده‌ایم که فرزندان امام زمان (عج) هستند و برای اداره دولت آینده در اختیار شما قرار می‌دهیم.» که امام در واکنش به او فرمودند: «من نیازی به آدم‌های مارک‌دار ندارم.» پس از آن امام رو به دکتر محمود بروجردی، دامادشان گفتند: «من در اندیشه تشکیل بسیجم.»
بنیان بسیج
امام خمینی در تاریخ چهارم آذر ۱۳۵۸ در جمع کارکنان سپاه پاسداران شهر تهران خطاب به پاسداران حاضر بیان کردند: «اگر یک ملت که همه جوانهایش مجهز باشند به همین جهازی علاوه بر جهاز دینی و ایمانی که دارند، مجهز به جهازهای مادی هم باشند، سلاحی هم باشند و یاد گرفته باشند، همچی نباشند که یک تفنگی دستشان آمدند ندانند با آن چه بکنندش.
باید یاد بگیرید و یاد بدهید رفقایتان را. جوانها را یادشان بدهید. و همه جا باید این طور بشود که یک مملکت بعد از یک چند سالی بشود یک کشوری با ۲۰ میلیون جوان که دارد ۲۰ میلیون تفنگدار داشته باشد. ۲۰ میلیون ارتش داشته باشد و این یک هم‌چه مملکتی آسیب‌بردار نیست و الآن هم الحمدلله آسیب‌بردار نیست. الآن هم ما پشتیبانمان خداست و ما برای او نهضت کردیم. برای پیاده کردن دین او نهضت کردیم و خدا با ماست. »
رویش بسیج ملی
هفت ماه بعد از سخنان امام خمینی، مقدمات تشکیل سازمان بسیج ملی به وجود آمد.
دولت سید ابوالحسن بنی‌صدر در تاریخ ۱۹ تیر ۱۳۵۹ در لایحه‌ای به اولین مجلس شورای اسلامی ساختار تشکیلاتی بسیج را تعریف کرد. با رای قاطع مجلس به لایحه، زمینه‌هایی اجرایی و مالی تشکیل سازمان بسیج ملی در پاییز ۱۳۵۹ فراهم شد.
لایحه دولت، چهار ماده داشت. براساس ماده یک، هر فرد مسلمان بر مبنای تعالیم عالیه اسلام باید با آمادگی کامل محیای دفاع و جهاد علیه تجاوزکاران و موانع راه خدا باشد. همه افراد ملت ایران به موجب اصل ۱۵۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و به مقتضای ضرورت انقلاب باید علیه دشمنان ایران و انقلاب اسلامی آن تجهیز شوند و به پیروی از فرمان رهبر انقلاب امام خمینی مبنی بر تشکیل ارتش ۲۰ میلیونی، سازمان بسیج ملی برای آموزش و سازماندهی همه افراد داوطلب به منظور مقابله با هر گونه تهدید و تجاوز داخلی و خارجی و پاسداری از دست آوردهای انقلاب اسلامی تا تحقق کامل نظام اسلامی و نیز ایجاد آمادگی‌های لازم در مردم برای مقابله با آثار ناشی از وقوع سوانح طبیعی و حوادث غیر مترقبه زیر نظر رهبری یا شورای رهبری و وابسته به ریاست جمهوری تأسیس می‌شود.
تبصره این ماده تاکید داشت: «بسیج ارتش ۲۰ میلیونی برای مقاصد دفاعی منحصرا با صدور فرمان از طرف رهبری یا شورای رهبری خواهد بود.
بر طبق ماده دو قانون فوق، وظایف کلی سازمان بسیج ملی شامل:
تهیه و اجرای برنامه‌های تعلیمات نظامی، عقیدتی و حفاظتی برای کلیه داوطلبان ارتش ۲۰ میلیونی در سراسر کشور
سازماندهی و تجهیز کلیه داوطلبان متعهد برای مبارزه و دفاع در برابر تجاوز و تهدید و دخالت دشمنان خارجی و عوامل سرسپرده داخلی آنان
تهیه طرح‌ها و برنامه‌های ضروری متناسب با شرایط روز در جهت تحقق اهداف سازمان و گسترش فعالیتهای بسیج در کلیه سطوح مملکت
تهیه طرح‌ها و برنامه‌های لازم جهت ایجاد آمادگی در مردم به منظور پیشگیری از بروز سوانح طبیعی و حوادث غیر مترقبه و مقابله با آثار سوء ناشی از آنها و هماهنگ کردن فعالیتهای مربوطه در زمان اضطرار
نظارت بر چگونگی اقدامات انجام شده و ارزشیابی پیشرفت فعالیتهای بسیج ملی در سطح کشور و تهیه و تقدیم گزارشات لازم به مراجع ذیربط.
طبق ماده سه لایحه، مقررات و آیین‌نامه‌های اجرایی این قانون و تشکیلات سازمان وسیله سازمان بسیج ملی، با همکاری دفتر ریاست جمهوری، وزارت کشور، وزارت دفاع ملی، ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی، سپاه پاسداران تهیه و با تأیید سازمان امور اداری و استخدامی کشور از نظر تشکیلات، پس ازتصویب هیأت وزراء به موقع اجراء گذارده خواهد شد.
تبصره‌های چهارگانه ماده مذکور شرح وظایف رهبری، شورای عالی دفاع ملی و سایر دستگاهها در ارتباط با نیروی مقاومت بسیج را به این شرح مشخص کرد:
تبصره ۱ – رییس سازمان بسیج ملی از طرف رهبر یا شورای رهبری منصوب میگردد.
تبصره ۲ – خط مشی کلی بسیج ملی توسط شورای عالی دفاع ملی تعیین میگردد و هر گونه تغییر یا جرح یا تعدیل در خط مشی تعیین شده به وسیله همان شورا انجام خواهد شد.
تبصره ۳ – تصمیمات مربوط به چگونگی اجرای خط مشی تعیین شده و واگذاری مسئولیت‌ها و وظایف به عناصر تابعه در ستاد بسیج توسط شورایی مرکب از رییس و مسئولان قسمتهای مختلف سازمان اتخاذ گردیده و به وسیله رییس سازمان به مرحله اجرا در می آید.
ماده ۴ – پشتیبان‌های آموزشی و لجستیکی سازمان بسیج ملی، ضمن در نظر گرفتن اصل خودکفایی ارتش ۲۰ میلیونی به عهده وزارت دفاع ملی و کلیه سازمانهای نظامی و انتظامی و سپاه پاسداران خواهد بود. نحوه و حدود این گونه پشتیبانی‌ها در آیین نامه اجرایی این قانون مشخص خواهد شد.
تشکیلات سازمان بسیج ملی در مراکز استان‌ها و شهرستان‌ها و بخش‌ها و روستاها بر اساس آیین‌نامه‌های اجرایی مصوب و خط مشی کلی تشکیلاتی سازمان بسیج ملی تهیه و با همکاری استانداران، فرمانداران، بخشداران و دهبانان اجراء و جزء بسیج ملی مرکز خواهد بود.
راز ارتش ۲۰ میلیونی
بنیانگذار بسیج مستضعفان سه ماه و نیم بعد از پایان جنگ تحمیلی در تاریخ دوم آذر ۱۳۶۷ در پیامی درباره چرایی اصرارشان بر تشکیل ارتش ۲۰ میلیونی نوشتند: «در حوادث گوناگون پس از پیروزی انقلاب خصوصا جنگ، بودند نهادها و گروههای فراوانی که با ایثار و خلوص و فداکاری و شهادت‌طلبی، کشور و انقلاب اسلامی را بیمه کردند ولی حقیقتا اگر بخواهیم مصداق کاملی از ایثار و خلوص و فداکاری و عشق به ذات مقدس حق و اسلام را ارائه دهیم، چه کسی سزاوارتر از «بسیج» و «بسیجیان» خواهند بود.
… چه در جنگ و چه در صلح، بزرگترین ساده‌اندیشی این است که تصور کنیم جهانخواران خصوصا آمریکا و شوروی از ما و اسلام عزیز دست برداشته‌اند. لحظه‌ای نباید از کِید دشمنان غافل بمانیم. در نهاد و سرشت آمریکا و شوروی کینه و دشمنی با اسلام ناب محمدی- صلی اللَّه علیه و آله و سلم- موج می‌زند.
ملتی که در خط اسلام ناب محمدی- صلی اللَّه علیه و آله – و مخالف با استکبار و پول پرستی و تحجرگرایی و مقدس‌نمایی است، باید همه افرادش بسیجی باشند و فنون نظامی و دفاعی لازم را بدانند. چرا که در هنگامه خطر ملتی سربلند و جاوید است که اکثریت آن آمادگی لازم رزمی را داشته باشد. خلاصه کلام، اگر بر کشوری نوای دلنشین تفکر بسیجی طنین‌انداز شد، چشم طمع دشمنان و جهانخواران از آن دور خواهد گردید و الا هر لحظه باید منتظر حادثه ماند».
ادغام در سپاه
اولین دولت جمهوری اسلامی ایران به ریاست سید ابوالحسن بنی‌صدر در زمستان ۱۳۵۹ در لایحه‌ای سازمان بسیج ملی را در واحد بسیج مستضعفین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ادغام کرد.
براساس ماده یک لایحه ادغامی از تاریخ تصویب قانون، سازمان بسیج ملی مستضعفین که طبق لایحه قانونی مصوب ۱۴ تیر ۱۳۵۹ شورای انقلاب ایجاد گردید، تحت عنوان واحد بسیج مستضعفین در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ادغام می‌شود و مسؤولیت اداره و فرماندهی آن به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی واگذار میگردد.
طبق ماده دو لایحه مذکور، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی موظف بود ظرف مدت یک ماه از تاریخ تصویب این قانون اساسنامه واحد بسیج مستضعفین را در رابطه با کل سپاه تنظیم و با رعایت اصل ۷۴ قانون اساسی جهت تصویب به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.
ماده سه لایحه نیز کلیه اعتبارات و امکاناتی که از طرف سازمانهای دولتی و غیر دولتی و افراد در اختیار سازمان مذکور قرار گرفته در اختیار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار می‌گیرد.
لایحه ادغامی همانند لایحه تاسیس نیروی مقاومت بسیج به امضای آیت‌الله اکبر هاشمی، رییس مجلس شورای اسلامی رسید.
تاکید بر تداوم
رهبر فرزانه انقلاب اسلامی در نهمین سالگرد تاسیس بسیج در پیامی که در تاریخ دوم آذر ۱۳۶۷ خطاب به مردم و بسیجیان کشور صادر کردند، نوشتند: «تشکیل بسیج در نظام جمهوری اسلامی ایران یقیناً از برکات و الطاف جلیۀ خداوند تعالی بود که بر ملت عزیز و انقلاب اسلامی ایران ارزانی شد.
در حوادث گوناگون پس از پیروزی انقلاب خصوصا جنگ، بودند نهادها و گروههای فراوانی که با ایثار و خلوص و فداکاری و شهادت طلبی، کشور و انقلاب اسلامی را بیمه کردند. ولی حقیقتا اگر بخواهیم مصداق کاملی از ایثار و خلوص و فداکاری و عشق به ذات مقدس حق و اسلام را ارائه دهیم، چه کسی سزاوارتر از بسیج و بسیجیان خواهند بود! بسیج شجرۀ طیبه و درخت تناور و پرثمری است که شکوفه‌های آن بوی بهار وصل و طراوت یقین و حدیث عشق می‌دهد.
بسیج مدرسۀ عشق و مکتب شاهدان و شهیدان گمنامی است که پیروانش بر گل‌دسته‌های رفیع آن، اذان شهادت و رشادت سر داده‌اند. بسیج میقات پابرهنگان و معراج اندیشۀ پاک اسلامی است که تربیت یافتگان آن، نام و نشان در گمنامی و بی‌نشانی گرفته‌اند. بسیج لشکر مخلص خداست که دفتر تشکل آن را همۀ مجاهدان از اولین تا آخرین امضا نموده‌اند.
من همواره به خلوص و صفای بسیجیان غبطه می‌خورم و از خدا می‌خواهم تا با بسیجیانم محشور گرداند چرا که در این دنیا افتخارم این است که خود بسیجی‌ام. من مجددا به همۀ ملت بزرگوار ایران و مسئولین عرض می‌کنم چه در جنگ و چه در صلح بزرگترین ساده‌اندیشی این است که تصور کنیم جهانخواران خصوصا آمریکا و شوروی از ما و اسلام عزیز دست برداشته‌اند، لحظه‌ای نباید از کید دشمنان غافل بمانیم. در نهاد و سرشت آمریکا و شوروی کینه و دشمنی با اسلام ناب محمدی ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ موج می زند.
باید برای شکستن امواج طوفان‌ها و فتنه‌ها و جلوگیری از سیل آفت‌ها به سلاح پولادین صبر و ایمان مسلح شویم. ملتی که در خط اسلام ناب محمدی ـ صلی الله علیه و آله ـ و مخالف با استکبار و پول پرستی و تحجرگرایی و مقدس‌نمایی است، باید همۀ افرادش بسیجی باشند و فنون نظامی و دفاعی لازم را بدانند، چرا که در هنگامۀ خطر ملتی سربلند و جاوید است که اکثریت آن آمادگی لازم رزمی را داشته باشد.
خلاصۀ کلام، اگر بر کشوری نوای دلنشین تفکر بسیجی طنین انداز شد، چشم طمع دشمنان و جهانخواران از آن دور خواهد گردید و الاّ هر لحظه باید منتظر حادثه ماند. »
ایشان در پایان گفتند: «من دست یکایک شما پیشگامان رهایی را می بوسم و می دانم که اگر مسئولین نظام اسلامی از شما غافل شوند، به آتش دوزخ الهی خواهند سوخت. بار دیگر تأکید می کنم که غفلت از ایجاد ارتش بیست میلیونی، سقوط در دام دو ابرقدرت جهانی را به دنبال خواهد داشت.»
نظرات رهبری
آیت‌الله سید علی خامنه‌ای رهبر انقلاب در توصیف بسیج بیان کردند: «… اگر بخواهیم بسیج را در یک تعریف کوتاه معرفی کنیم باید بگوییم: بسیج عبارت است از مجموعه‌ای که در آن پاکترین انسان‌ها، فداکارترین و آماده به کارترین جوانان کشور، در راه اهداف عالی این ملت و برای کمال رساندن و به خوشبختی رساندن این کشور جمع شده‌اند … بسیج عبارت است از تشکیلاتی که در آن افراد متفرق و تنها، به یک مجموعه عظیم و منسجم، به یک مجموعه آگاه، متعهد، بصیر و بینا به مسایل کشور و به نیاز ملت، تبدیل می‌شوند. مجموعه‌ای که دشمن را بیمناک و دوستان را امیدوار و خاطر جمع می‌کند؛ در حقیقت همه انسان‌های مؤمن، آگاه، بصیر، عاشق، متعهد و علاقه‌مند و آگاه به کار، در هر میدانی از میدان‌ها هستند که برای ملت مفید است، جزء بسیج‌اند؛ لذا بسیج یک نام مقدس است.»
جملات مهم رهبری درباره بسیج
می توان بسیج را به حق مکتبی‌ترین و مردمی‌ترین نیروی مقاومت جهانی نامید.
بسیج به معنی حضور و آمادگی در همان نقطه‌ای است که اسلام و قرآن و امام زمان ارواحنافداه و این انقلاب مقدّس به آن نیازمند است؛ لذا پیوند میان بسیجیان عزیز و حضرت ولی عصر ارواحنافداه – مهدی موعود عزیز – یک پیوند ناگسستنی و همیشگی است.
همه باید بدانند که در دوران دفاع مقدس چه معجزات عظیمی از حضور مؤمنانه و پر تلاش نیروهای بسیجی در صحنه‌های جنگ اتفاق افتاد؛ این را باید همه بدانند.
مطمئن باشید اگر حضور بسیج مستضعفین در هشت سال دفاع مقدس نبود، امروز سرنوشت کشور چیز دیگری بود.
تا بسیج هست، نظام اسلامی و جمهوری اسلامی از سوی دشمنان تهدید نخواهد شد؛ این یک رکن اساسی است.
عرصه‌ی بسیج یک عرصه‌ی عمومی است؛ نه مختص یک قشر است، نه مختص یک بخشی از بخشهای جغرافیائی کشور است، نه مختص یک زمانی دونِ زمان دیگری است؛ نه مختص یک عرصه دون عرصه‌ی دیگری است. در همه‌ی جاها، در همه‌ی مکانها، زمانها، عرصه‌ها و در همه‌ی قشرها، این وجود دارد. این معنای بسیج است.
فرماندهان بسیج
واحد بسیج مستضعفین از زمستان ۱۳۶۸ به نیروی مقاومت بسیج ارتقاء یافت. این نیرو تا ۱۲ مهر ۱۳۸۸ تحت همین اسم فعالیت داشت اما از این تاریخ به بعد به دلیل به اجرا درآمدن طرح تحول در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به «سازمان بسیج مستضعفین» تغییر نام داد.
فرماندهان این نیرو از ابتدای تاسیس تا دی ۱۳۶۸ بر عهده سه روحانی به نام‌های امیر مجد، احمد سالک کاشانی و محمدعلی رحمانی بود اما از اواخر دی ۱۳۶۸ به بعد بر عهده فرماندهان نظامی گذاشته شد.
فرماندهی این نیرو از زمستان ۱۳۶۸ بر عهده علیرضا افشار، سیدمحمد حجازی، محمدعلی جعفری و حسین طائب، محمدرضا نقدی، غلامحسین غیب‌پرور و غلامرضا سلیمانی بوده است.
روز بسیج
در تقویم رسمی کشورمان از یک هفته قبل از روز بسیج به عنوان هفته بسیج نام‌گذاری شده است.
منابع:
خامنه‌ای دات آی آر
صحیفه امام. جلد ۱۱. ص ۱۲۱
صحیفه امام. جلد ۲۱. ص ۱۹۴
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، مصوبات مجلس شورا، لایحه قانونی تشکیل سازمان بسیج ملی و سازمان بسیج ملی (مستضعفین) در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
