نشست نقد و بررسی کتاب «خانواده مسلمان و فضای مجازی» نوشته سعیدرضا عاملی استاد علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران عصر روز دوشنبه سوم مهرماه با حضور یونس شکرخواه و شاهو صبار به عنوان منتقدین جلسه در مرکز فرهنگی شهر کتاب در تهران برگزار شد.

در ابتدای این جلسه عاملی درباره روند شکل‌گیری این اثر خود گفت: ابتدا می‌خواهم درباره چهار رویکرد عمده‌ای که در بحث فضای مجازی وجود دارد، صحبت کنم؛ رویکرد اول که در ایران هم بسیار پررنگ است، رویکرد آسیب‌گراست که دائماً فضای مجازی را از منظر آسیب‌ها می‌بیند و آن را فضایی ضد دین و ضد اخلاق تصور می‌کند.

وی در تشریح سه رویکرد دیگر در فضای مجازی افزود: رویکرد دوم از منظر فناوری اطلاعات است که درواقع یک رویکرد ابزاری است. رویکرد سوم درواقع یک رویکرد راهبردی است که تلاش می‌کند مزیت‌ها و نقاط قوت فضای مجازی را با هم ببیند و هدف مشخص آن هم برطرف کردن نقاط ضعف است.

این استاد علوم ارتباطات اجتماعی اضافه کرد: اما رویکرد چهارم که من سال‌هاست به آن متکی هستم و بر اساس آن، کتاب‌های خود را می‌نویسم، رویکرد دوفضایی است که مبتنی بر این اصل است که فضایی جدید به فضای پیشین زندگی ما افزوده شده و نمی‌شود به آن تنها اطلاق رسانه داد، چرا که همه عرصه‌های زیست‌جهان ما اعم از حوزه‌های صنعتی، خدماتی، کشاورزی، پزشکی و … در این فضا به صورت جهشی توسعه یافته است.

عاملی سپس گفت: نگاه من به خانواده در کتاب «خانواده مسلمان و فضای مجازی» هم از این منظر بوده است و خانواده را واحدی اجتماعی، اقتصادی، آموزشی، فرهنگی و … دیده‌ام که در رشد انسان‌ها و خلاقیت‌های آنها تأثیر بسزایی دارد.

وی با اشاره به ایده‌ای که به همراه علی‌اکبر اشعری مدیرعامل دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ناشر کتاب یاد شده، برای ایجاد یک پورتال فراگیر که بتواند به همه بایدها و نبایدهای خانواده پاسخ دهد، دنبال می‌کرده‌اند، گفت: خانواده مسلمان قطعاً بایدها و نبایدهایی دینی دارد که با آنچه در خانواده غیرمسلمان است، کاملاً متفاوت است. درواقع این کتاب مانیفستی است برای ایجاد آن پورتال بزرگ.

این استاد علوم ارتباطات اجتماعی با اشاره به اینکه برای تألیف این اثر، پورتال‌های حوزه خانواده را در کشورهای دیگر از جمله کشورهای توسعه‌یافته مطالعه، بررسی و مرور کرده است، در ادامه به ارائه اطلاعاتی ناظر بر مستولی شدن جهان دوفضایی بر زندگی بشر امروز پرداخت.

وی از جمله گفت: بر اساس آخرین آمارهایی که بنده مطالعه کرده‌ام، تعداد وب‌سایت‌های جهان در حال حاضر حدود یک میلیارد و ۳۷۰ میلیون وب‌سایت است. در سال ۲۰۱۶ عملکرد مالی گوگل ۸۴ میلیارد دلار، درآمد آن ۱۶.۵ میلیارد دلار و هزینه تحقیق و توسعه در گوگل هم دقیقاً به همین میزان یعنی ۱۶.۵ میلیارد دلار بوده است که این نشان می‌دهد این ابر موتور جستجوگر چقدر به مسئله تحقیق و توسعه در عملکرد خود اهمیت می‌دهد.

عاملی ادامه داد: جهانی که دوفضایی را ایجاد کرده، خود منطق آن را می‌داند و لذا به خوبی می‌تواند از آن استفاده کند. یکی از دلایل آن هم این است که همه تحولات در جهان دوفضایی در یک فضای ریاضی اتفاق می‌افتد و لذا آنها توانسته‌اند نیازهای خودشان را الگوریتم کنند. من در این کتاب نشان داده‌ام که ما هم می‌توانیم نیازهای جامعه خودمان را الگوریتم کنیم.

وی با اشاره به ابراز نگرانی خانواده‌ها و والدین از نوع فعالیت فرزندانشان در فضای مجازی گفت: زمانی بود که اگر کودک در خانه بود، می‌گفتیم خیالمان راحت است چون فرزندمان در خانه نشسته است، اما امروز واقعاً آن دیواری که خانه را از بیرون جدا می‌کرد، معنی قبلی خودش را از دست داده است؛ کودک ما همزمان که در خانه است، در همه جای جهان هم هست و با گوشی هوشمند خود به هر جایی که می‌تواند و مایل است، سَرَک می‌کشد.

در ادامه این جلسه یونس شکرخواه متخصص حوزه سایبر ژورنالیسم و استاد علوم ارتباطات اجتماعی با بیان اینکه کتاب «خانواده مسلمان و فضای مجازی» از نگاه جامعه‌شناسی، مطالعات فرهنگی و حتی روانشناسی، اثری حائز اهمیت است و به شدت از خودش دفاع می‌کند، این اثر را هم در ادامه سنت کتاب‌نویسی سعیدرضا عاملی ارزیابی کرد.

وی افزود: مسئله عاملی در این کتاب نه تنها دیجیتال مدیا نیست، بلکه آنلاین مدیا هم نیست؛ او همانطور که خود معتقد است و می‌گوید، دغدغه‌اش زندگی در جهان دوفضایی است.

شکرخواه در ادامه با اشاره به مفهوم واژه «User» در فضای سایبر و اینکه کاربران فضای اینترنت عمدتاً گیرنده اطلاعات هستند و کمتر اطلاعاتی را بارگزاری می‌کنند، گفت: با عرض تأسف باید بگویم که شما وقتی به اینترنت کانکت می‌شوید، مظهر دانلود هستید و نه آپلود و این همان سندرمی است که امروزه بسیاری از ما به آن مبتلا شده‌ایم؛ سندرم دانلود.

متخصص حوزه سایبر ژورنالیسم اضافه کرد: در فضای سایبر این‌گونه است که تلاش کاربر معمولاً به طرف صفر میل می‌کند و این تلاش سیستم است که به طرف ۱۰۰ میل می‌کند.

وی در ادامه با اشاره به تفاوت‌ نظام‌ها و سیستم‌های باوری و ارزشی و تأثیرپذیری آنها از فضای سایبر گفت: واقعیت این است که اگر ما بتوانیم بین نظام باوری و ارزشی تفاوت بگذاریم، کتاب «خانواده مسلمان و فضای مجازی» را بهتر می‌فهمیم. به عقیده من این کتاب باید درباره سیستم ارزشی حرف می‌زد و نه سیستم باوری؛ به جرأت می‌توانم بگویم که وب می‌تواند سیستم باوری ما را حذف کند؛ من این را قاطعانه می‌گویم.

شکرخواه با اشاره به تحولات ناگزیری که در حوزه سایبر و همچنین جهان دوفضایی به وجود آمده و خواهد آمد، گفت: فکر می‌کنم آقای عاملی نهایتاً تا یک سال دیگر مجبور می‌شود این کتاب را یکبار دیگر ویرایش کند؛ جایی که من با این کتاب زاویه پیدا می‌کنم، آنجاست که نگران تأثیرات پرقدرت رسانه‌هاست، اما من برای رسانه‌ها، این حجم از قدرت را قائل نیستم.

این استاد علوم ارتباطات اجتماعی افزود: با این وجود بُرش زدن پورتال‌های حوزه خانواده از فضای وب و تبدیل کردن به یک کتاب، به هیچ وجه کار آسانی نیست اما دکتر عاملی به خوبی توانسته از پسِ این مهم بربیاید.

در پایان این جلسه شاهو صبار دانشجوی دکتری علوم ارتباطات اجتماعی از یکی از دانشگاه‌های کره‌جنوبی در سخنان کوتاهی کتاب «خانواده مسلمان و فضای مجازی» را از این حیث که کارهایی جهانی را در این حوزه بررسی کرده و البته برای نتایجی بومی از آنها بهره برده است، حائز اهمیت و ارزشمند توصیف کرد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به پمپاژ هر روزه اطلاعات غلط به کاربران فضای مجازی از جمله در نرم‌افزار اطلاع‌رسان تلگرام، بر لزوم تقویت سواد انتقادی نزد شهروندان به ویژه اعضای خانواده تأکید کرد.