حدود شش ماه از راه‌اندازی سامانه نظام یکپارچه مبادلات ارزی (نیما) و نزدیک به دو ماه از الزام صادرکننندگان غیرنفتی برای عرضه ارز ناشی از صادرات در این سامانه گذشته است، اما مسائل خاص مبادلات آن پابرجاست. در ابتدای امر عمدتا ارز نفتی وارد سامانه شده و با نرخ ۴۲۰۰ تومان در اختیار واردکنندگان قرار می‌گرفت، اما در ادامه قرار بر این شد تا با تعمیق بازار ثانویه، تمامی ارز ناشی از صادرات غیرنفتی وارد نیما شده و با نرخ توافقی بین صادرکننده و واردکننده مبادله شود. در این بین البته صرافان نیز حضور داشته و در کنار نقش واسطه بین دو گروه خود اقدام به خرید کرده و این مجوز را دارند که ارز خریداری شده را به صورت اسکناس وارد کشور کرده و به فروش برسانند.

با توجه به اختلاف نرخی که بین بازار ثانویه و بازار آزاد ارز وجود دارد این موضوع به یکی از  دلایل نارضایتی صادرکنندگان از جریان عرضه ارز در نیما تبدیل شد و عدم استقبال آنها را به همراه داشت. به‌ هر حال تا پیش از این صادرکنندگان، ارز خود را در بازار و به نرخ آزاد می‌فروختند و سود خوبی هم دریافت می‌کردند، ولی اکنون باید ارز را در سامانه نیما با متوسط نرخ ۹۵۰۰ تومان برای هر یورو بفروشند، در حالی که این ارز در بازار آزاد تا بیش از ۲۰ هزار تومان هم قیمت می‌خورد.

آمارها نشان از آن دارد که صادرکنندگان غیرنفتی به میزان ارز دریافتی، در سامانه نیما و برای پاسخگویی به نیاز واردکنندگان ارزی عرضه‌ نمی‌کنند. گفت‌وگو با برخی صرافان فعال در سامانه نیما با گله‌هایی در این زمینه همراه بوده و عنوان می‌کنند شرایط موجود خالی از رانت نیست. آنها می‌گویند برخی صادرکنندگان اصلا راضی به فروش ارز خود در بازار ثانویه نیستند و در مواردی هم اقدام به این کار می‌کنند. آنها در زمان معامله نرخ‌هایی تا دو برابر سامانه اعلام کرده که در صورت پذیرش باید مابه‌التفاوت را خارج از معامله به حساب آنها واریز کنند.

دریافت اختلاف نرخ تنها مشکل نیست، بلکه طرف‌های معامله صادرکنندگان از اینکه برخی از آنها ارز خریداری شده را با وجود دریافت پول، نزد خود نگه می‌دارند گله دارند و عنوان می‌کنند که پیش می‌آید که صادرکننده تا دو هفته و بیشتر پول فروش را نزد خود دارد، در حالی که تحویل ارز طول می‌کشد و در این بین در کنار سود فروش ارز از سود خواب پول خریدار هم بهره ‌می‌برد. در کنار این موضوع واردکنندگان عنوان می‌کنند که در برخی روزها پیش می‌آید که برای تامین ارز مورد نیاز خود در نیما با مشکل مواجه می‌شوند حال یا به دلیل نرخ‌های بالا و غیرمتعارف اعلامی صادرکنندگان و یا کمبود عرضه. کم کاری صادرکنندگان برای عرضه ارز برای تامین نیازهای وارداتی محدود به گفته‌های صرافان و وارکنندگان نیست و آمارهای اعلامی از سوی بانک مرکزی این موضوع را تائید می‌کند.

اخیرا همتی -رئیس کل بانک مرکزی – اعلام کرد که در پنج ماهه ابتدایی سال جاری بیش از ۱۹ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی وجود داشته که حدود دو میلیارد یورو وارد سامانه نیما شده است و از این رقم تا ۸۰ درصد مربوط به پتروشیمی‌ها و ۲۰ درصد مربوط به سایر صادرکنندگان غیرنفتی بوده است. همتی خواستار آن شده بود که صادرکنندگان ارز خود را برای تامین نیازهای وارداتی در سامانه نیما عرضه کنند. این در شرایطی است که بارها موضوع الزام صادرکنندگان به عرضه ارز در سامانه به ویژه در قالب بخشنامه‌های مختلف مورد تاکید قرار گرفته است و اخیرا هم در مصوبات شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا این موضوع مورد توجه بود؛ به‌گونه‌ای که کلیه صادرکنندگان غیرنفتی موظف شدند ظرف سه ماه بعد از صادرات، ارز حاصل از صادرات خود را در سامانه نیما عرضه و یا به ترتیبی که بانک مرکزی معین می‌کند ارز حاصل از صادرات خود را به چرخه اقتصادی برگردانند. صادرکنندگانی که در چارچوب دستورالعمل مربوطه عمل کنند، با تصویب دولت مشمول تشویق و تسهیلات صادراتی خواهند شد.

با وجود اینکه نرخ‌های بازار آزاد خود عاملی محرک برای صادرکنندگان به شمار رفته و ممکن است هر گروهی را ترغیب به فروش ارز در این بازار کند، اما به هر حال صادرکنندگان هم تحت حمایت دولت بوده‌اند؛ چه از نظر معافیت‌های مالیاتی، مشوق‌های صادراتی و سایر حمایتی‌هایی که به نظر می‌رسد در شرایط نه چندان مناسب فعلی اقتصادی لازم باشد تا این گروه بزرگ ارزی کشور در کنار دولت و واردکنندگان قرار گرفته و در تامین نیازهای موجود نقش خود را ایفا کنند، البته از سویی دیگر نمی‌توان مشکلات موجود در بازار ارز و برخی سیاست‌های اشتباه را در رقم خوردن وضعیت موجود بی‌تاثیر دانسته و آن را کتمان کرد.