از برجام تا فرجام مذاکرات/ رصد نبض دیپلماسی هسته‌ای ایران، در قاره سبز
به گزارش واحد بین الملل خبرگزاری صبح اقتصاد دور دوم گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا درباره برنامه هسته‌ای ایران، روز شنبه ۱۹ آوریل ۲۰۲۵ (۳۰ فروردین ۱۴۰۴) در شهر رم ایتالیا برگزار شد. این مذاکرات با میانجی‌گری عمان و در محل سفارت این کشور در رم انجام گرفت.
نشست رم حدود چهار ساعت به طول انجامید و به گفته مقامات دو طرف در فضای «سازنده و مثبت» برگزار شد. در پایان این گفتگوها، طرفین توافق کردند که مسیر مذاکرات را ادامه داده و طی چند روز آینده وارد مرحله گفتگوهای فنی در سطح کارشناسی شوند. همچنین مقرر شد دور بعدی مذاکرات در سطح عالی، روز شنبه آینده (۲۶ آوریل) در مسقط عمان برگزار گردد.
مواضع رسمی دولت‌های اروپایی نسبت به مذاکرات رم
آنتونیو تایانی وزیر امور خارجه ایتالیا پیش از آغاز گفتگوهای رم، با عباس عراقچی وزیر خارجه ایران دیدار و حمایت دولت متبوع خود از تداوم مسیر دیپلماسی را اعلام کرد. تایانی در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) نوشت که ایتالیا امیدوار است مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا به نتیجه مثبتی برای صلح خاورمیانه منجر شود. وی رم را «پایتخت صلح و گفت‌وگو» نامید و طرف‌ها را به ادامه مسیر مذاکره ترغیب کرد. این اظهارات بازتاب‌دهنده رویکرد رسمی ایتالیا بود که استقبال از گفتگو و نقش‌آفرینی فعال در تسهیل آن را نشان می‌داد.
تاجانی همچنین با رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیدار کرد. گروسی در این دیدار از «نقش سازنده ایتالیا در حمایت از صلح در زمان حساسی که دیپلماسی بسیار مورد نیاز است» تمجید نمود. هرچند دو طرف نقشی در روند مذاکرات نداشتند اما این تحرکات دیپلماتیک نشانگر اهمیت این رویداد برای جامعه بین‌المللی است.
سه کشور اروپایی عضو برجام (بریتانیا، فرانسه و آلمان) هم که به تروئیکا شهرت دارند، اگرچه مستقیماً در مذاکرات رم حضور نداشتند، با دقت روند تحولات را دنبال کردند. این کشورها در ماه‌های اخیر به بهانه گام‌های جبرانی و مشروع ایران در برجام، گزینه‌های فشار مانند «مکانیسم ماشه» (بازگرداندن خودکار تحریم‌های بین‌المللی) را پیش کشیده‌اند. با این حال، پس از پایان دور نخست مذاکرات در مسقط عمان و ابراز رضایت نسبی ایران و آمریکا، سه کشور اروپایی رویکرد محتاطانه‌ای در پیش گرفته‌اند. آن‌ها ضمن اعلام نگرانی از برنامه هسته‌ای ایران، از هرگونه پیشرفت دیپلماتیک استقبال کردند مشروط بر آنکه به تأمین آنچه هدف مشترک عدم دستیابی ایران به سلاح اتمی نامیده می‌شود، منجر شود.
به طور رسمی، اظهارنظرهای علنی محدودی از سوی لندن، پاریس و برلین درباره مذاکرات غیرمستقیم عمان و رم منتشر شده است. با این وجود، بدیهی است که این کشورها از طریق اتحادیه اروپا و مجاری دیپلماتیک دیگر در جریان روند قرار داشته و از استمرار گفتگو حمایت کرده‌اند. در مجموع می‌توان گفت دولت‌های اروپایی ضمن حفظ موضع سخت‌گیرانه در خصوص ضرورت پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ای، از اصل گفت‌وگوی مستقیم تهران-واشنگتن به عنوان گامی در جهت کاهش تنش استقبال محتاطانه کرده‌اند. این احتیاط به ویژه با توجه به کنار گذاشته شدن نقش سنتی اروپا به عنوان واسطه (که در مذاکرات برجام ۲۰۱۵ پررنگ بود) قابل درک است. با این حال، از دید بسیاری از مقامات اروپایی، هر گام مثبتی که خطر تقابل نظامی را کاهش داده و شانس رسیدن به راه‌حل دیپلماتیک را افزایش دهد، مطلوب ارزیابی می‌شود.
از دیگر کشورهای اروپایی، اسپانیا، هلند و سایر اعضای اتحادیه اروپا نیز عموماً مواضعی هماهنگ با رویکرد کلی بروکسل و تروئیکا داشته‌اند. مقام‌های اسپانیایی و هلندی واکنش رسمی مستقلی اعلام نکردند، اما رسانه‌ها و تحلیلگران‌شان تحولات رم را بازتاب داده و عمدتاً در چارچوب حمایت از تلاش‌های دیپلماتیک و کاهش تنش تفسیر کردند.
برای نمونه، گزارش تلویزیون دولتی هلند (NOS) اشاره کرد که ایران و آمریکا تصمیم دارند دور سوم مذاکرات را یک هفته بعد در عمان برگزار کنند و کارشناسان دو طرف نیز برای کمک به دستیابی به یک توافق احتمالی به مذاکرات خواهند پیوست. در این گزارش به نقل از عباس عراقچی تصریح شد که «حرکت در گفتگوها ایجاد شده» و «این بار در درک بهتر اهداف و اصول یکدیگر موفق بودیم». این لحن امیدوارانه که در رسانه‌های اروپایی بازتاب یافت، نشان‌دهنده نظر مساعد محافل رسمی این کشورها نسبت به ادامه گفتگوهای غیرمستقیم تهران-واشنگتن بود.
در سطح فراملی، اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ‌کننده توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) با دقت تحولات اخیر را دنبال می‌کند. هرچند این اتحادیه به طور رسمی بیانیه علنی درباره دور دوم مذاکرات رم صادر نکرده، اما پیام‌های دیپلماتیک حاکی از حمایت مشروط اروپا از تداوم مذاکرات است.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) مستقر در وین هم مذاکرات را زیر نظر دارد و همانطور که قبلا گزارش شد، رافائل گروسی مدیرکل آژانس به رم سفر کرد تا از نزدیک روند گفت‌وگوها را دنبال کند. در مجموع، نهادهای بین‌المللی مستقر در اروپا، از حرکت دیپلماتیک صورت‌گرفته در رم و مسقط به عنوان گامی در مسیر درست یاد کرده و بر لزوم نتیجه‌بخش بودن گفت‌وگو تاکید کرده‌اند.
بازتاب در رسانه‌های جریان اصلی اروپا
مطبوعات و رسانه‌های معتبر اروپایی به طور گسترده اخبار مذاکرات رم را پوشش دادند و غالباً لحنی مثبت و امیدوارانه نسبت به این تحول اتخاذ کردند. بسیاری از رسانه‌ها تعامل ایران و آمریکا (هرچند غیر مستقیم) را لحظه‌ای تاریخی ارزیابی کردند که می‌تواند تنش چندین ساله را کاهش دهد.
رسانه‌های آلمانی به ویژه بر پیشرفت حاصله و برنامه ادامه مذاکرات تمرکز کردند. شبکه خبر عمومی ARD در تارنمای تاگس‌شاو عنوان مطلب خود را «پس از دیدار رم: ایران و آمریکا می‌خواهند مذاکرات اتمی را ادامه دهند» برگزید. این رسانه گزارش داد که اگرچه نتایج ملموس اعلام نشده، اما «نشانه‌هایی از نزدیکی مواضع» دیده می‌شود و طرفین بر ادامه مذاکرات توافق کرده‌اند. تاگس‌شاو به نقل از عراقچی گزارش داد که مذاکرات کارشناسی طی روزهای آینده برگزار می‌شود و دور سوم گفتگوهای سیاسی روز شنبه در عمان خواهد بود. این رسانه آلمانی اظهارات عراقچی را برجسته کرد که «گفتگوها در فضایی سازنده انجام شد و پیشرفت‌هایی حاصل شده است» و این امید که «پس از مذاکرات فنی، در موقعیت بهتری خواهیم بود». سایر رسانه‌های آلمانی نیز با لحنی مثبت اما محتاط این تحول را گزارش داده و پیشبرد مذاکرات را گامی رو به جلو دانستند.
رسانه‌های فرانسوی نیز اخبار مذاکرات رم را در صدر پوشش دادند و بر ارجحیت رویکرد دیپلماتیک تأکید کردند. خبرگزاری بین‌المللی فرانس‌پرس (AFP) گزارشی منتشر کرد که در روزنامه معتبر لوموند بازتاب یافت. بنا بر این گزارش، مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا روز شنبه در رم برگزار شد و «بدون نتیجه ملموس خاتمه یافت، اما تهران از “پیشرفت” صحبت می‌کند».
لوموند نوشت دو کشور توافق کردند «چند روز بعد مذاکرات فنی در سطح کارشناسان» برگزار شود و «شنبه آینده دیداری دیگر» داشته باشند. این روزنامه به نقل از سخنگوی وزارت خارجه ایران در شبکه ایکس گزارش داد: «دو طرف موافقت کردند چند روز بعد گفتگوهای غیرمستقیم را در سطح فنی ادامه دهند و سپس دور دیگری از مذاکرات را شنبه آینده برگزار کنند». رادیو بین‌المللی فرانسه (RFI) نیز در گزارشی با عنوان «پس از “پیشرفت‌هایی” در رم، ایران و آمریکا دور سوم مذاکرات را برنامه‌ریزی کردند»، روند گفت‌وگوها را سازنده توصیف کرد. در مجموع، رسانه‌های فرانسوی ضمن بازتاب اخبار، به مخاطبان خود یادآوری کردند که این گفتگوها در شرایطی انجام می‌شود که آمریکا تهدید اقدام نظامی کرده و ایران نیز برنامه هسته‌ای خود را توسعه داده است. اما نفس انجام مذاکرات را گامی «مثبت و امیدوارکننده» ارزیابی کردند که می‌تواند از رویارویی جلوگیری کند.
در انگلیس نیز رسانه‌ها همسو با مواضع دولت‌های اروپایی به انعکاس این رویداد پرداختند. خبرگزاری رویترز گزارش داد که گفتگوهای رم در فضایی «آرام، سازنده و مثبت» برگزار شد و هر دو طرف از پیشرفت ابراز رضایت کرده‌اند. رویترز به نقل از عراقچی نوشت: «هر دو طرف خواهان یک توافق در کوتاه‌مدت هستند و مذاکرات را برای خودِ مذاکرات نمی‌خواهند». همچنین کاخ سفید اعلام کرد گفتگوها «بسیار مثبت و سازنده» بوده است. این لحن مثبت در رسانه‌های انگلیس دیگر نیز دیده شد. بی‌بی‌سی جهانی در اخبار خود اشاره کرد که مذاکرات رم نشان‌دهنده تمایل دو دشمن دیرینه به حل اختلاف از طریق دیالوگ است و یادآور شد که پس از دهه‌ها خصومت، چنین تعامل مستقیمی «تاریخی» به شمار می‌رود.
روزنامه گاردین و تایمز نیز در تحلیل‌های خود بر تغییر رویکرد دولت جدید آمریکا تأکید کردند. این تحلیل‌ها خاطرنشان کرد که دونالد ترامپ که در دوره اول ریاست‌جمهوری خود (۲۰۱۸) از توافق برجام خارج شد، اکنون در دوره دوم به جای صرفاً تشدید فشار، در مسیر مذاکره گام برمی‌دارد. بدین ترتیب، مطبوعات انگلیس ضمن استقبال از آغاز گفت‌وگوها، آن را نتیجه تغییر راهبرد واشنگتن تلقی کردند و تأثیر آن بر منافع اروپا (از جمله جلوگیری از یک جنگ دیگر در خاورمیانه) را مهم دانستند.
رسانه‌های اسپانیایی‌زبان همچون ال‌پایس، ای‌بی‌سی و خبرگزاری دولتی افه نیز اخبار مذاکرات را به طور گسترده منعکس کردند. خبرگزاری افه در گزارشی با تیتر «عمان میانجی‌گری می‌کند در حالی که ایران و آمریکا مذاکرات هسته‌ای را عمیق‌تر می‌کنند» نوشت: «ایران و آمریکا توافق کردند گفتگوهای فنی هسته‌ای در عمان را آغاز کنند، چرا که پس از نشست‌های غیرمستقیم رم شتاب ایجاد شده است».
همچنین خبرگزاری آسوشیتدپرس به زبان اسپانیایی گزارش داد: «ایران و آمریکا هفته آینده دوباره ملاقات خواهند کرد… پس از آنکه دو طرف نشان دادند مذاکرات روز شنبه‌شان “سازنده” بوده و “buenos avances” (پیشرفت‌های خوب) حاصل شده است». این توصیف خبرگزاری آسوشیتدپرس بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های اسپانیایی داشت و تعبیر (پیشرفت‌های خوب) تیتر سایر مطبوعات شد.”برجامگ”
پایگاه خبری اینفوبائه در گزارشی به تاکید دوباره ایران بر «خط قرمز» غنی‌سازی اورانیوم برای مصارف صلح‌آمیز پرداخت و خاطرنشان کرد که در نشست رم صرفاً موضوع هسته‌ای بحث شد و طرفین توافق کردند مرحله بعدی را با مذاکرات کارشناسی در مسقط پی بگیرند. در هلند نیز رسانه‌هایی چون ان‌اواس و خبرگزاری ای‌ان‌پی با انتشار اخبار کوتاه، از «از سرگیری مذاکرات اتمی ایران و آمریکا در رم» خبر دادند و اشاره کردند که عمان همچنان به عنوان واسطه فعال است.”برجام”
برخی روزنامه‌های هلندی مانند اِن‌آرسی به نقل از «رسانه‌های دولتی ایران» نوشتند که دور دوم مذاکرات غیرمستقیم تهران-واشنگتن به جای عمان در ایتالیا برگزار شد و فضای گفتگو را مثبت توصیف کردند. در مجموع، در رسانه‌های اروپایی از مادرید و آمستردام تا ورشو و استکهلم، خط خبری مشترکی به چشم می‌خورد: گفتگوهای رم گامی رو به جلو بوده و امید به حل‌وفصل مسالمت‌آمیز مناقشه هسته‌ای را افزایش داده است. البته در کنار این خوش‌بینی محتاطانه، برخی رسانه‌ها یادآور شدند که اختلافات عمیق همچنان پابرجاست و مسیر دشواری تا دستیابی به توافقی جامع باقی مانده است.
تحلیل اندیشکده‌ها و دیدگاه کارشناسان اروپایی
در کنار اخبار روزمره، محافل تحلیلی و اندیشکده‌های اروپایی نیز مشغول ارزیابی ابعاد مختلف این مذاکرات و پیامدهای آن بوده‌اند. یکی از نکات مورد توجه تحلیلگران در اروپا، حاشیه‌نشین شدن نقش سنتی اروپا در مذاکرات هسته‌ای ایران است. اندیشکده‌ها خاطرنشان کرده‌اند که در مذاکرات سال‌های گذشته (چه در توافق ۲۰۱۵ و چه تلاش‌های ۲۰۲۱) اتحادیه اروپا و سه قدرت اروپایی میانجی و هماهنگ‌کننده بودند؛ حال آنکه در روند جاری، واشنگتن ترجیح داده مستقیماً و بدون حضور اروپایی‌ها با تهران وارد گفتگو شود.
چتم‌هاوس گزارش داد روابط دوجانبه ایران و اروپا در سال‌های اخیر تیره شده و اعتماد متقابل کاهش یافته است، ولی در نهایت «اروپا می‌تواند و باید نقش ایفا کند» تا مسیر تشدید تنش مهار شود. بر اساس این گزارش ضروری است پس از رفع بن‌بست اولیه، گفت‌وگوهای گسترده‌تری شامل سایر طرف‌ها (اروپا، چین و روسیه) برای احیای چارچوب جامع برجام صورت گیرد. اندیشکده شورای اروپایی روابط خارجی (ECFR) هم ضمن استقبال محتاطانه از مذاکرات عمان و رم، توصیه کرده که اتحادیه اروپا کانال‌های ارتباطی خود با تهران و واشنگتن را فعال نگاه دارد تا در فرصت مناسب بتواند تضمین‌های لازم را برای هرگونه توافق فراهم سازد (مثلاً تضمین پایبندی دولت‌های آتی آمریکا به توافق، که خواسته کلیدی ایران است ).
نکته دیگری که در تحلیل‌های اروپایی برجسته شده، تأثیر فشارهای رژیم صهیونیستی و وضعیت منطقه بر موضع اروپا است. گزارش‌ها نشان می‌دهد رژیم اسرائیل به شدت مشغول لابی با دولت‌های اروپایی برای اجرای مکانیسم ماشه و بازگردانی تحریم‌های سازمان ملل است. با این حال، پیشرفت مذاکرات غیرمستقیم اخیر باعث شده اروپایی‌ها فعلاً دست نگه داشته و فرصت بدهند دیپلماسی مسیر خود را طی کند.
در مجموع تحلیلگران اروپایی بر این باورند که فرصتی برای دیپلماسی ایجاد شده و باید از این روند حمایت کرد. به تعبیر وزیر خارجه عمان که نقش میانجی را دارد، این مذاکرات «در حال کسب شتاب است و اکنون حتی چیزهایی که قبلاً بعید به نظر می‌رسید ممکن شده است». بسیاری از کارشناسان در اروپا این جمله را گویای وضعیت کنونی می‌دانند: یعنی برای اولین بار پس از سال‌ها بن‌بست، دریچه امیدی، هرچند باریک، برای حل مسالمت‌آمیز اختلافات گشوده شده است.
آزمون دیپلماسی
طبق توافقات در رم، از روز چهارشنبه ۲۳ آوریل ۲۰۲۵ (۴ اردیبهشت ۱۴۰۴) نشست‌های کارشناسی میان نمایندگان فنی ایران و آمریکا آغاز خواهد شد. به گفته عباس عراقچی، مذاکرات فنی در سطح کارشناسان در مسقط عمان برگزار می‌شود و «طبیعی است که کارشناسان فرصت بیشتری برای ورود به جزئیات داشته باشند». هدف از این جلسات، تدوین جزئیات و چارچوب‌های فنی یک توافق بالقوه عنوان شده است.
رسانه‌های اروپایی نیز به این مرحله توجه ویژه نشان دادند. روزنامه لا رپوبلیکا چاپ ایتالیا گزارش داد که کارشناسان ایرانی و آمریکایی پیرامون گام‌های عملی برای «توافقی منصفانه، پایدار و الزام‌آور» بحث خواهند کرد. این تعبیر که برگرفته از بیانیه وزارت خارجه عمان است، در خبرگزاری‌های بین‌المللی نیز منعکس شد. شبکه ان‌پی‌ار آمریکا (که مخاطبان انگلیسی‌زبان بین‌المللی دارد) گزارش داد ایران و آمریکا تصمیم گرفته‌اند کارشناسانشان دیدار کنند تا «جزئیات یک توافق احتمالی را بر سر برنامه هسته‌ای به سرعت در حال پیشرفت ایران» بررسی کنند. این شبکه یادآور شد که چنین سطحی از تعامل فنی، نشانگر جدیت طرفین است و می‌تواند زمینه را برای تفاهم سیاسی هموار کند.”برجام”
در اروپا، تحلیلگران از آغاز مذاکرات کارشناسی به عنوان «ورود به جزییات واقعی» یاد کردند. یک کارشناس مؤسسه مطالعات امنیتی اتحادیه اروپا (EUISS) در مصاحبه‌ای اشاره کرد که «شیطان در جزئیات است و حال که مذاکرات به سطح کارشناسی رسیده، عیار حسن نیت طرفین مشخص خواهد شد». وی گفت اگر ایران واقعاً آماده برخی محدودیت‌ها باشد و آمریکا نیز تخفیف تحریم‌ها را به شکل ملموس پیشنهاد دهد، در این جلسات فنی روشن می‌شود. از سوی دیگر، اگر اختلافات اساسی بر سر تعریف گام‌های متقابل (مثلاً میزان غنی‌سازی مجاز برای ایران یا ترتیب لغو برخی تحریم‌ها) حل نشود، خطر بن‌بست مجدد وجود دارد. با این حال، فضای عمومی رسانه‌ای و تحلیلی در اروپا نسبت به آغاز کارگروه‌های فنی خوش‌بین است.
اکثر گزارش‌ها از تعابیری چون «تحولی رو به جلو» یاد می‌کنند و آغاز گفتگوهای جزئی را نتیجه «پیشرفت‌های چشمگیر» در مذاکرات رم دانسته‌اند. حتی منتقدان سرسخت ایران در اروپا نیز اذعان دارند که ورود ایران و آمریکا به مذاکره درباره جزییات به مراتب امیدوارکننده‌تر از بن‌بست و تنش فزاینده ماه‌های گذشته است. به نوشته وب‌سایت پولیتیکو اروپا، «صرف انجام این مذاکرات خود لحظه‌ای تاریخی است» و آغاز گفتگوهای فنی «گام بعدی حیاتی» در مسیر کاهش خصومت دیرینه تهران-واشنگتن تلقی می‌شود.”برجام”
نسیم خوش‌بینی از مسقط تا رم
بازتاب دور دوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در اروپا عمدتاً با لحنی مثبت، محتاطانه و همراه با امیدواری همراه بوده است. دولت‌های اروپایی ضمن پایبندی به مواضع قبلی خود در قبال برنامه هسته‌ای ایران، از این تحول دیپلماتیک استقبال کرده‌اند و آن را نشانه‌ای از امکان گشایش در بن‌بست چندساله می‌دانند.”برجام”
رسانه‌های جریان اصلی اروپا نیز با برجسته کردن کلیدواژه‌هایی نظیر «پیشرفت», «سازنده» و «گفت‌وگوهای رو به جلو», تصویری امیدوارکننده از مذاکرات رم ترسیم کرده‌اند. هرچند تحلیلگران نسبت به چالش‌های بزرگ باقی‌مانده هشدار می‌دهند، اما غالب تحلیل‌ها این تحول را گامی مثبت و روبه‌جلو ارزیابی می‌کنند.”برجام”
آغاز نشست‌های کارشناسی از روز چهارشنبه نیز به عنوان آزمونی مهم دیده می‌شود که موفقیت آن می‌تواند زیرساخت یک توافق احتمالی را بنا نهد. به بیان وزیر خارجه عمان، تاکنون روند مذاکرات چنان شتاب گرفته که «حتی امور بعید نیز ممکن شده‌اند». این نسیم خوش‌بینی که در رم و مسقط وزیدن گرفته، در اروپا نیز احساس می‌شود؛ قاره‌ای که همواره خواهان حل‌وفصل مسالمت‌آمیز مناقشه هسته‌ای ایران بوده و اکنون با دقت و امیدواری نظاره‌گر گام‌های بعدی این فرایند است.”برجام”
- منبع خبر : ایرنا
