وزیر نفت در گفتگویی با خبرگزاری خانه ملت گفته اگر صادرات نفت کشور چهار میلیون بشکه در روز بود، دیگر آمریکا نمی توانست نفت ایران را تحریم کند. واقعیت این است که هرچقدر تولید نفت کشور بیشتر باشد، علاوه بر آنکه توان مالی کشور را از نظر ارزی افزایش میدهد، قدرت مانور کشور را در بازار جهانی نفت و به تبع آن اقتصاد جهان، افزایش می دهد. اگر امروزه روسیه هم به قدرت بزرگی در بازار جهانی نفت تعیین شده و همانند عربستان و آمریکا، در بازار نفت مانور قدرت می دهد، به پشتوانه تولید بالای نفت است.

ایران از پتانسیل لازم برای افزایش تولید نفت و گاز برخوردار است. حجم ذخایر ایران به حدی است که می تواند قدرت نمایی بیشتری در بازارهای جهانی داشته باشد اما مجموعه عواملی که بر متخصصان و صاحبنظران پوشیده نیست، موجب شده طی دهه های اخیر شاهد افت تولید نفت ایران باشیم. اگر ذخایر نفت ایران اندک بود یا پتانسیلی بیش از تولید فعلی نفت کشور وجود نداشت، قطعا حسرت خوردن جایی نداشت. ولی از آنجا که ایران پتانسیل لازم برای افزایش تولید نفت را دارد، راهی جز برنامه ریزی و سرمایه گذاری باقی نمی ماند و این مربوط به امروز نیست. فرصتهای فراوانی طی چهل سال گذشته، خواسته و ناخواسته از دست داده ایم و بعد از این هم فرصتهای دیگری از دست خواهد رفت.

بخشی از فرصت سوزیها حاصل عوامل بیرونی همچون جنگ و تحریم و تهدید بوده که چه بخواهیم و چه نخواهیم، باید بپذیریم که بسیار تاثیرگذار عمل کرده است. افزایش تولید نفت نیازمند سرمایه گذاری گسترده و هدفمند و نیز بهره گیری از فناوری های نوین جهانی است که به دلیل جنگ و تحریم، امکان بهره مندی از آن در چهار دهه اخیر به طور مناسب وجود نداشته است. از سوی دیگر، عزم همگانی برای جذب سرمایه گذاری خارجی وجود نداشته و به دلیل بدبینی برخی سیاسیون به حضور شرکتهای خارجی نفتی در ایران، شاهد ایجاد موانعی در مسیر حضور شرکتهای خارجی در ایران و سرمایه گذاری آنها در صنعت نفت  کشورمان بوده ایم. به عبارت دیگر، توسعه صنعت نفت در ایران درگیر بازیها و رقابتهای سیاسی بوده و از آنجا که عزمی جدی در مدیریت کلان کشور در دوره های مختلف برای افزایش تولید نفت و سرمایه گذاری در این حوزه وجود نداشته، طبیعتا حمایت همه جانبه ای هم از این موضوع ایجاد نشده است. به یاد داریم که در زمان تصویب مدل جدید قراردادهای نفتی ایران – که علیرغم اصلاحات فراوان نسبت به مدلهای پیشین، به دلیل برخی محدودیتها، همچنان نسبت به کشورهای رقیب ما از جذابیت کمتری برخوردار است – تا چه حد شاهد موضع گیری های سیاسی در این زمینه بودیم. اما اعتقاد دارم مانع اصلی توسعه صنعت نفت در ایران و عدم دستیابی به تولیدی متناسب با ذخایر نفت خام ما، فراتر از اینهاست.

در ایران هنوز هم چشم انداز مدونی در مورد تولید نفت وجود ندارد. حتی در سطح سیاستگذاران کلان کشور، گاه از ضرورت افزایش تولید نفت سخن گفته می شود و گاه سخن از بستن چاههای نفت به میان می آید تا اقتصاد کشور دیگر متکی به نفت نباشد. به عبارت دیگر، برای رهایی از اقتصاد نفتی، یکی از مهمترین پتانسیلها و امتیازات اقتصادی کشور که همان ذخایر نفت است به فراموشی سپرده می شود. بارها و بارها خوانده ایم و شنیده ایم که نفت را عامل بلا و بدبختی در اقتصاد ایران می دانند اما هیچگاه به این موضوع نپرداخته اند که اگر نفت، بلاست، چرا کشوری مثل نروژ، به این بلا دچار نشد و نفت را به عامل رشد و توسعه روزافزون خود تبدیل کرد؟

ما در کشورمان هنوز نمی دانیم جایگاه نفت چیست. اگر عزمی جدی در سطح کلان ایجاد می شد که باید با تکیه بر نفت، قدرت اقتصادی خود را در جهان افزایش دهیم، قطعا تکلیف نفت نیز روشن می شد. اگر سخن از بستن چاههای نفت به میان می آید قطعا تمثیلی از ضرورت خودداری از وابستگی به نفت است. وگرنه همگان می دانند نقشی که امروز نفت دارد، شاید  با توسعه انرژی های تجدیدپذیر، بیست یا سی سال دیگر نداشته باشد.

ابتدا باید در سطح سیاستگذاری کلان کشور مشخص شود که استراتژی ما در حوزه نفت چیست؟ اگر نمی خواهیم نقش پررنگتری در بازار جهانی نفت داشته باشیم، به تولید فعلی اکتفا و در سطح خودکفایی در تولید فرآورده های نفتی، تولید کنیم. اما اگر می خواهیم به نفت، به عنوان یک ابزار موثر اقتصادی و دیپلماتیک نگاه کنیم باید تولید خود را افزایش دهیم و حضور قدرتمندانه ای در بازارهای جهانی داشته باشیم و برای رهایی از وابستگی به نفت، به جای متهم کردن نفت، ساختارهای اقتصادی خود را اصلاح کنیم.

حمیدرضا شکوهی