بررسی حساسیتهای موجود نسبت به ساخت فیلم شمس و مولانا مست عشق در گفتگو  ویژه واحد فرهنگی خبرگزاری صبح اقتصاد با حمیدرضا نقاشیان:

کارگردان “مست عشق” با حساسیتهای مراجع موشکافانه برخورد کند

نرگس اخگری

ساخت فیلمی با محوریت جلال الدین محمد بلخی مولانا با نام “مست عشق” توسط حسن فتحی، کارگردان نام آشنا، بازخوردهای مختلفی داشته است؛ بطوریکه از انتخاب بازیگر تا حکم شرعی مراجع تقلید درباره موضوعیت ساخت فیلم شمس و مولانا مست عشق , مورد توجه و بعضا انتقاداتی قرار گرفته است. با توجه به حواشی به وجود آمده پیرامون این موضوع، با آقای حمیدرضا نقاشیان از صاحبنظران حوزه های اجتماعی – فرهنگی گفتگو کرده ایم.

ساخت فیلمها و سریال هایی با موضوع معرفی مشاهیر ایرانی در هر حوزه ای، چه اهمیتی میتواند داشته باشه؟

مشاهیر هر کشوری بخشی از اعتبارات و امتیازات آن کشور محسوب میشوند.  وقتی راجع به آنها صحبت میکنیم، اعم از برجسته کردن آثار آنها، پرداختن به شخصیت آن ها، مقایسه کردن آنها با یگدیگر، نسبت به همدیگر یا مقایسه آنها در شرایط جهانی با همنوعانشان در مقطع زمانی خودشان، این یک اطلاعات و دانشی است که میتواند نسل های آینده را نسبت به نوع امتیازات و اعتبارات کشور مطلع تر سازد. پس اساسا پرداختن به مشاهیر، یک تکلیف و وظیفه ی فرهنگی است.

با توجه به شهرت جهانی مولانا و همچنین تلاش برخی برای منتسب کردن او به خارج از کشور، ساخت فیلمی درباره شمس و مولانا را تا چه حد می توان ضروری ارزیابی کرد؟

مشاهیر ایرانی جزئی از فرهنگ بومی ما محسوب میشوند و پرداختن به آن ها برای نسل های آینده ما مفید است.  مولانا هم یکی از آنهاست.  این که عده ای طبیعتا بخواهند مولانا را به دیگران نسبت بدهند یا اساسا کشور ترکیه با پرداختن به مزار و مرقد مولانا بخواهد او را به کشور خودش تخصیص بدهد، این یک جعلی است که هیچ کجای دنیا جا نخواهد افتاد، برای این که آثار مولانا در همه ی سروده ها و اشعار، فارسی بودن این اشعار را حکایت و تثبیت میکند که او متعلق به فرهنگ فارسی زبانان است که مرکزیت آن در جهان، ایران است. این که ما در مورد مولانا فیلم بسازیم، راجع به او کتاب بنویسیم، از مثنوی و آثار شمس او به تعداد بسیار وافری چاپ و منتشر کنیم، این یک ترویج و ترغیب فرهنگی است و هیچکس این موضوع را از ذهن خویش دور نمیدارد که ما داریم به یک امر فرهنگی میپردازیم.

برخی مراجع در مورد ساخت  فیلم شمس و مولانا مست عشق نظر مثبتی نداشته اند، نظر جنابعالی در این زمینه چیست؟

بحثی که امروزه در کشور ما راجع به شمس و مولانا مطرح شده و فیلمی که آقای فتحی بناست بخشی در ایران و بخشی در ترکیه بسازد، توانسته در ایران مقداری فضاسازی ایجاد کند.  بخشی از این فضاسازی، فضاسازی مجعولی است که به نظر میرسد دوستداران فرهنگ فارسی و ایرانی بدان نپرداخته و دیگران به آن میپردازند.  بخشی دیدگاهی است که مراجع محترم تقلید در خصوص این که اساسا این فیلم ها ساخته شوند یا خیر دارای دیدگاه، نظر و فتوا هستند که طبیعتا باید به آن ها بپردازیم. نقطه نظرات مهم و مطرحی دارند که باید تحلیل کنیم و نظرات ایشان را محترم بدانیم.  اما بحث سومی مطرح هست، و آن این که فیلمی که هنوز ساخته نشده است طبیعتا میتواند محل هدایت واقع شود تا محل شکایت!

به اعتبار این، تلقی من این است که باید گذاشت آقای فتحی فیلمش را بسازد و آن را در قاموس یک ممیزی ذهنی، فکری و اعتقادی قرار دهیم. اگر چنانچه این فیلم در بخش هایی با ناموس تفکر دینی اعم از شیعه بودن یا حتی ایرانی بودن  تعارض دارد، طبیعتا آن بخش را به قیچی بسپاریم.  اما این که مراجع معظم تقلید راجع به ساختن این فیلم دیدگاهی دارند،باید با این موضوع کمی موشکافانه برخورد کنیم، زیرا مراجع حق دارند از کیان شیعه دفاع کنند.  بالاخره همه ما میدانیم در اقطار مختلف تاریخی ما تصوف و صوفی گری یک ملاک و مرجع در شهرها و مناطق مختلف به خود اختصاص داده و بسیاری از بزرگان این کشور که حتی دستی در فلسفه و عرفان دارند،به امر صوفی گری متهم اند. در حوزه ی علمیه، امروز بحث تصوف فارق از انحرافات اعتقادی، انحرافات سیاسی را هم شامل میشود.

برخی کشورها از جمله انگلستان از این جرگه ها و دوره ها و گعده هایی که اهل تصوف مبتنی بر داشتن یک مرید و یک مراد دارند، ارتباط دارند که طبیعتا میتواند مخاطرات سیاسی برای کشور ایجاد کند. در عین حال ما میدانیم که بسیاری از اهل تصوف در ادوار مختلف با افراطی که نسبت به حضرت امیر(ع) داشته اند، ایشان را خدا فرض کردند که این اساسا شرک مطلق است.  با توجه به این نگاه، مراجع حق دارند که مراقب این باشند که ترویج صوفی گری نداشته باشیم و ما این نگاه را مقدم میداریم، محترم میشماریم و تقدیر میکنیم.

منتها آنچه که باید برای مراجع توضیح داده شود این است که متولیان تولید این فیلم را، به عنوان یک فیلم دراز مدت یا اصطلاحا یک سریال به حضورشان بطلبند و نهایتا دیدگاه ها، نگرانی ها و دغدغه های خود را منتقل کنند تا بعدا در مورد آنچه که به عنوان یک کار بزرگ فرهنگی که رابطه بسیار عمیقی با شعر و ادب پارسی دارد ساخته می شود نگران ممنوع التصویری آن ها نباشيم.

آیا ساخت این فیلم در کشور ترکیه، و بازی کردن بازیگران ترک باعث دامن زدن به جریان انتساب مولانا به ترکیه نمیشود؟

-البته بستگی دارد به این که فیلمنامه و سناریو چطور نوشته شده باشد.  طبیعتا اگر فیلم شمس و مولانا مست عشق مبتنی بر یک داستان طراحی شده در قونیه که محل تدفین مولانا است ساخته شود ميتواند نکاتی را داشته باشد که با فرهنگ ما تعارض ایجاد کند. اما از آنجایی که این فیلم توسط یک ایرانی با زبان فارسی ساخته میشود، طبیعتا پسند و نگاه ایرانی اجازه نخواهد داد این انحراف خیلی بزرگ جلوه کند، ضمن این که اساسا خود ترک ها هم این موضوع را قبول دارند که مولانا در کودکی در دامن پدر و در یک هدایت مقطعی از مرحوم شیخ فریدالدین عطارنیشابوری برخاسته و حوزه خراسان را گذرانده است.  به این اعتبار من فکر میکنم مخاطره ی کلانی را در فیلم نخواهیم داشت، به جز این که به بحث عرفانی بودن و دیدگاه تصوف مولانا خیلی اشاره نشود. جناب حسن فتحی یک ایرانی است که ملی هم هست و با فرهنگ ما آشناست. از او کارهای بسیار فاخری دیده ایم و فکر میکنم که این دغدغه را مثل مراجع ما داشته باشد که به فراز هائی زیاده تر از آنچه لازم است، نپردازد.