امام پنجم ما شیعیان محمدبن علی ملقب به «باقرالعلوم» و مکنی به «ابو جعفر» به روایتی در اول ماه رجب و به نقلی دیگر در روز جمعه سوم ماه صفر سال ۵۷ هجری قمری در مدینه به دنیا آمدند. مادرش گرامی ایشان «فاطمه» دختر امام حسن مجتبی (ع) و پدرشان حضرت سیدالساجدین، امام زین العابدین، […]
امام پنجم ما شیعیان محمدبن علی ملقب به «باقرالعلوم» و مکنی به «ابو جعفر» به روایتی در اول ماه رجب و به نقلی دیگر در روز جمعه سوم ماه صفر سال ۵۷ هجری قمری در مدینه به دنیا آمدند.
مادرش گرامی ایشان «فاطمه» دختر امام حسن مجتبی (ع) و پدرشان حضرت سیدالساجدین، امام زین العابدین، علی بن الحسین (ع) است.
ایشان در جریان جانگداز واقعه کربلا همراه پدربزرگوارشان و در کنار جدشان حضرت سید الشهداء(ع) بلحاظ سن کودکی بودند که به چهارمین بهار زندگیشان نزدیک می شدند.
دوران امامت ایشان از سال ٩۵ هجری که سال شهادت امام سجاد زین العابدین (ع) است آغاز شد و تا سال ١١۴ هجری یعنی مدت کمتر از بیست سال ادامه داشته است.
در دوره ای امامت خویش را آغاز کردند که جامعه اسلامی در وضع فرهنگی نا به سامانی به سر می برد و عرصه فرهنگی جامعه گرفتار تهاجمات و چالش های عمیق عقیدتی و درگیری های مختلف فقهی میان فرق اسلامی شده بود.
زیر زمینی شدن تنش های سیاسی پس از عاشورای سال ۶١ هجری، همچنین شکست اقتدار سیاسی عبداللَّه بن زبیر سبب یکپارچگی حاکمیت بنی امیه شده بود و نتیجتاً، بسیاری از دانشمندان از صحنه سیاسی کنار رفته منزوی شده بودند و در میان مردم مباحث ریشه ای در زمینه های مختلف علمی با بحث و بررسی درباره مسایل گوناگون آغاز شده بود. حاکمیت تفکر اشرافیگرایی ، حرامخواری و رانت بازی و ثروت اندوزی و ربا در جامعه مشهود و خطر افکار آلوده یهود و سیطره نظریات فرقه های دشمن ساز شبیه به انگلیس آن زمان و انحرافاتی امثال مرجئه، جبریه، قدریه، غلات و…
حیات فکری شیعه را با خطر جدی روبه رو کرده بود. در پی انحرافات عمیقی که پس از رحلت رسول اکرم (ص) به وجود آمد، و شرایط تأسف برانگیزی که دامنگیر جهان اسلام شد و مهمترین آنها جلوگیری از تدوین احادیث اهل بیت علیهم السلام بود و آثار زیانبار آن سالیان دراز بر پیشانی فرهنگ دینی مردم باقی ماند. نزدیک به یک قرن از خفقان گسترده ، نگاشتن و محفوظ داشتن احادیث نبوی(ص) و سخنان تابناک اهل بیت جلوگیری شدید به عمل آمد و به جای آن سیل عظیمی از تحریفات در زمینه احادیث نبوی(ص) و جعل آنها به فرهنگ و اعتقاد مردم روی آورد که به «اسرائیلیات» شهرت یافت؛ تا سالهای بعد از ١٠٠ هجری که «عمر بن عبدالعزیز» فرمان تدوین احادیث را به «ابوبکر بن محمد انصاری» صادر کرد.
او که از رجال و بزرگان تابعین به شمار می رفت و از اصحاب امام امیر المومنین علی(ع) شمرده میشد، به بازگرداندن فدک به اهل بیت علیهم السلام و تدوین احادیث آل طاها کمر همت بست. و فرصتی فراهم آمد تا برای مقابله با چنین انحرافاتی که جامعه اسلامی دچار آن شده بود، امام محمد باقر (ع) و پس از وی امام جعفر صادق (ع) از موقعیت مساعد روزگار سیاسی، برای نشر تعلیمات اصیل اسلامی و معارف حقه بهره جستند و دانشگاه تشیع و علوم اسلامی را پایه ریزی نمودند و بدین ترتیب محضر امام باقر(ع) مرکز تجمع علماء و دانشمندان و راویان حدیث و خطیبان و شاعران بنام گردیده بود. رویکرد گسترده به مسایل فقهی و مباحثات و تبادل نظرهای علمی در این برهه و پیدایش مکتب ها و سبک های مختلف علمی پس از مدتها رکود، رونق فراوانی به بازار علم بخشید و به واقع نقش درخشان امام علیه السلام در این دوره در روشن سازی افکار عمومی دانشمندان اسلامی و به ویژه خردورزان شیعه بسیار دارای اهمیت و برتری است. با ظهور امام باقر(ع)، گام مهم و به سزایی در راستای تبیین آراء شیعه برداشته شد و جنبش تحسین برانگیزی در میان دانشمندان شیعی پدید آمد.
دوره در روشن سازی افکار عمومی دانشمندان اسلامی و به ویژه خردورزان شیعه بسیار دارای اهمیت و برتری است. با ظهور امام باقر(ع)، گام مهم و به سزایی در راستای تبیین آراء شیعه برداشته شد و جنبش تحسین برانگیزی در میان دانشمندان شیعی پدید آمد.
امام باقر علیه السلام با برقراری حوزه درس، با کج اندیشی ها، زدودن چالش های علمی منحرف ، تحکیم مبانی معارف و اصول ناب اسلامی با تکیه بر آیات رهنمون گر قرآن مبارزه کردند و ابواب فقهی و اعتقادی را از دیدگاه قرآن بررسی و منتشر فرموده و به پرورش دانشمندان و فرهیختگان عصر خود و جنبش بزرگ علمی کمر بستند؛ به گونه ای که دانشمندی چون «جابر بن یزید جعفی» هر گاه می خواست سخنی در باب علم به میان آورد – با آن توشه ای که از دانش داشت – می گفت: «جانشین خدا و میراث دار دانش پیامبران محمد بن علی(ع) برایم این گونه گفت» و به دلیل ناچیز دیدن موقعیت علمی خود در برابر جایگاه امام، از خود نظری به میان نمی آورد.
یکی از شاخه های بزرگ علوم اسلام «علم اصول» است که با بهره گیری از آن احکام شرعی را از ادله شرعیه استخراج می کنند. از این رو، اجتهاد متوقف بر آن است و مجتهد برای استنباط احکام شرعی به آن نیاز مبرم دارد و ملکه اجتهاد برای او حاصل نمی شود، مگر اینکه به تمامی بحث های آن آشنایی کامل داشته باشد. تمامی دانشمندان شیعی بر این باورند که امام باقر(ع)، نخستین کسی بود که این علم را تأسیس کرد و قواعد آن را به وجود آورد و بدین وسیله دروازه اجتهاد را به روی دانشمندان اسلامی گشود. و درست در همان زمان که امام علیه السلام محور تحکیم مبانی را کل میدادند و باب اجتهاد را به روی دانشمندان می گشودند ، عدهای با اتخاذ برخی شیوه های نادرست در اجتهاد، مانند «قیاس» و «استحسان» استنباط احکام شرعی را با خطری جدی روبه رو کردند. آنان با قوانینی این گونه، گاه به مخالفت با نصّ کتاب و سنّت و سیره رسول خدا(ص) برخاستند.
از این دانشمندان انحراف بر انگیز ، می توان از «نعمان بن ثابت» نام برد که به نام «ابو حنیفه» شهرت یافت. او فتاوی عجیب و قیاساتی را وارد متون کرد و بر پایه گمان و سلیقه خود فتواهایی داد که این فتاوی اکنون در دست است. از دیگر این افراد می توان از «سفیان بن سعید بن مسروق» مشهور به «سفیان ثوری» نام برد که برخی نیز او را از اطرافیان امام صادق(ع) ذکر کرده اند. از او نیز روایاتی در دست
است که دلالت بر اندیشه های انحرافی او دارد و به همین دلیل مورد لعن اهل بیت علیهم السلام قرار گرفته است. عصرطلایی ترویج علم و حکمت و فلسفه مبتنی بر دیدگاه شیعه در همت بلند و غنیمت دانستن فرصت توسط امام باقر علیه السلام شکل جدی گرفت و از همان زمان
مبانی قال الباقر(ع) و قال الصادق (ع) پایه گزاری و رواج دانشگاهی یافت .والسلام
حمید رضا نقاشیان
