تعمیق همکاری فضایی ایران و روسیه با سفر پزشکیان به مسکو

به گزارش واحد بین الملل خبرگزاری صبح اقتصاد «امیل آودالیانی» استاد روابط بین الملل در دانشگاه اروپایی گرجستان در مطلبی در اندیشکده استیمسون آمریکا درباره مشارکت دو کشور ایران و روسیه برای توسعه برنامه فضایی ایران گزارشی را تحت عنوان «تعمیق همکاری فضایی ایران و روسیه با سفر پزشکیان به مسکو» نوشته است که متن کامل این گزارش در ادامه آمده است.

روسیه در حال ارتقای همکاری نظامی-فضایی خود با ایران به سطح جدیدی است. تهران به دنبال سرمایه گذاری فناوری نظامی پیشرفته روسیه است. این روند در مرداد ۱۴۰۱ زمانی که روسیه ماهواره خیام ایران را از یک ایستگاه پرتاب فضایی در قزاقستان به مدار فرستاد، شتاب گرفت.

این فضاپیمای سنجش از دور از پایگاه فضایی «بایکونور» با استفاده از پرتابگر روسی «سایوز-۲.۱b» پرتاب شد. در غرب، این امر نگرانی هایی را در مورد کاربردهای بالقوه نظامی و اطلاعاتی برانگیخته است. پس از این پرتاب این ماهواره، توافق نامه ای برای همکاری روسیه با ایران برای تولید ماهواره های کاوشگر و مخابراتی، انجام آزمایش و آموزش های مشترک، و ایجاد زیرساخت های آزمایشگاهی و حتی پایگاه پرتاب ماهواره صورت گرفت.

در اوایل سال ۱۴۰۲، شرکت دولتی روسیه «روسکوسموس» اعلام کرد که با دو شرکت ایرانی «سحاب» و «اسپیس امید» تفاهم نامه همکاری در زمینه خدمات پرتاب منعقد کرده است. یک ماهواره ایرانی ساخته شده توسط شرکت های روسی در بهمن ۱۴۰۱ از پایگاه فضایی «وستوچنی» به فضا پرتاب شد، در حالی که ایران در مهر ۱۴۰۳ دو ماهواره خصوصی را به روسیه فرستاد که در آبان ماه در مدار زمین قرار گرفتند.

این اقدامات بخشی از برنامه فضایی گسترده تر ایران است که هدف آن گسترش قابلیت های سنجش از دور کشور است. تهران همچنین اعلام کرد که تا اسفند ۱۴۰۳ سه ماهواره دیگر را برای جمع آوری داده ها در شرایط بحرانی به فضا خواهد فرستاد. علاوه بر این، ایران قصد دارد تا اواخر سال ۱۴۰۶ ساخت بندر فضایی چابهار در جنوب شرقی کشور را تکمیل کند و یک انسان را نیز به فضا اعزام کند. انتظار می رود مرکز فضایی چابهار به بزرگترین سایت پرتاب فضاپیماها در غرب آسیا تبدیل شود. نزدیکی این مرکز به خط استوا باعث بهبود پرتاب فضاپیما و کاهش مصرف سوخت می شود. ایران ممکن است برای مأموریت فضایی سرنشین دار به حمایت بیشتری از روسیه نیاز داشته باشد.

همکاری در زمینه فناوری فضایی به دو دهه قبل از سال ۲۰۰۵ بر می گردد، زمانی که پرتابگر «کوسموس ام-۳» از پایگاه فضایی «پلستسک» روسیه به فضا پرتاب شد و اولین ماهواره سنجش از دور زمین سینا-۱ خود را به فضا ارسال کرد. در مرداد ۱۳۹۴، شرکت روسی «VNIIEM» و همچنین شرکت «BARL»، توافقنامه اولیه ای را با شرکت ایرانی دانش بنیان «شرق» در مورد توسعه، ایجاد و بهره برداری بعدی از یک سیستم فضایی برای سنجش از دور زمین امضا کردند. روسیه اکنون برای گسترش همکاری با ایران در فضا آماده تر شده است. یک مشارکت استراتژیک بین مسکو و تهران که مدت ها منتظرش بودیم، احتمالا در جریان سفر مورد انتظار مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران، به روسیه در امضا خواهد شد که نشان دهنده تعمیق مشارکتی است که در اوایل دهه ۲۰۰۰ ایجاد شده است. دو کشور چندین بار توافق اولیه خود را تمدید کرده اند تا تغییرات در صحنه جهانی را بهتر منعکس کند. همکاری فضایی احتمالا سنگ بنای این توافق جدید خواهد بود.با وجود اختلافات گاه و بیگاه بین دو کشور، ایران همچنان متعهد به استفاده از تخصص روسیه در برنامه فضایی خود است. تهران همچنان به قابلیت های پیشرفته مسکو، از جمله استفاده از تأسیسات فضایی روسیه و قزاقستان، متکی است و در جهت توسعه ظرفیت پرتاب ماهواره های سنگین تر به طور مستقل تلاش می کند. برنامه بلند پروازانه فضایی ایران فراتر از اکتشافات علمی است و اهداف ژئوپلیتیکی و امنیتی گسترده تری مانند مقابله با تهدیدات بالقوه قدرت های غربی را منعکس می کند. یکی از حوزه های مهم تمرکز ایران، دستیابی به استقلال بیشتر در فناوری ارتباطات و ناوبری است. مقامات ایرانی اغلب بر اهمیت تقویت قابلیت های پخش و مخابرات کشور تأکید کرده اند.

به عنوان مثال، اتکا به سیستم موقعیت یاب جهانی که توسط ایالات متحده کنترل می شود، از نظر تهران به عنوان یک آسیب پذیری بزرگ تلقی می شود. مقامات ایرانی نگرانند که در دوره های افزایش تنش، واشنگتن بتواند دسترسی ایران به این سیستم را محدود یا مسدود کند و زیرساخت های حیاتی و امنیت ملی را در این کشور به خطر بیندازد. این امر تصمیم تهران برای ایجاد سیستم ناوبری ماهواره ای خود، مشابه سیستم ماهواره ای ناوبری جهانی روسیه را توجیه می کند.

اولین گام ایران به سمت استقلال دریانوردی، ایجاد سیستم «هدی»، یک ساختار موقعیت یابی محلی بود که در سال ۲۰۱۶ توسعه یافت. با این حال، این سیستم در حال حاضر فاقد پوشش کامل ملی است و محدود باقی مانده است. دستیابی به یک سیستم ناوبری ماهواره ای کاملا عملیاتی و داخلی یک تلاش بلندمدت است که نیاز به سرمایه گذاری قابل توجه و پیشرفت فناوری برای پوشش در داخل ایران و به طور بالقوه فراتر از مرزهای آن دارد.

همکاری بین تهران و مسکو در اکتشافات فضایی، علیرغم انتقادات بین المللی، بر همسویی استراتژیک رو به رشد تأکید می کند. برای ایران، منابع و تخصص فنی روسیه همچنان ضروری است زیرا روسیه برای غلبه بر محدودیت های داخلی تلاش می کند. در همین حال، مسکو این مشارکت را فرصتی برای تقویت روابط با یک متحد کلیدی در بحبوحه انزوای خود از کشورهای غربی می داند.

در حالی که ماهواره خیام و برنامه فضایی گسترده تر ایران در درجه اول از دریچه کاربردهای نظامی و اطلاعاتی بالقوه آنها دیده می شود، اهمیت آنها به حوزه ژئوپلیتیکی نیز گسترش می یابد. در حالی که تهران به دنبال کسب استقلال بیشتر در فناوری و کاهش آسیب پذیری ها در برابر فشار غرب است، تلاش های فضایی آن و اتکای آن به مسکو احتمالا در مرکز اهداف بلندمدت آن باقی خواهد ماند. از زمانی که ایالات متحده نهادهای فضایی ایران را تحریم کرده است، همکاری با روسیه راه نجات فناوری برای تهران است.