یکی از موضوعات مهمی که از سوی سیاست گذاران، متولیان و مجریان صنعت حمل و نقل ریلی پیگیری می شود، توسعه ناوگان ریلی خصوصا بخش باری است. با این حال کمتر تلاش می شود تا این تمایل توسعه ناوگان به فعال شدن تولید داخلی این کالا و صنعت واگن سازی کشور منجر شود. به خصوص که تولیدات ایرانی واگن های باری اعم از لبه بلند، لبه کوتاه، کانتینربر و مخازن سوخت از نظر کیفیت و تکنولوژی در میان تولیدات نخست دنیا قرار دارد.

هرچند شرکت راه آهن به عنوان سیاست گذار بخش ریلی معتقد است در جابه جایی بار ریلی هیچ دخالتی ندارد و کل بار موجود بر روی ریل را شرکت های خصوصی جابه جا می کنند، با این حال از توسعه ناوگان باری اعم از خرید تولید داخل و واردات واگن خارجی حمایت می کند نمونه آن، حمایت شرکت راه آهن از واردات ۸۵۰ دستگاه واگن باری تولید روسیه است که تفاهم نامه خرید این واگن ها سال گذشته با حضور وزیر راه و شهرسازی در محل شرکت راه آهن با طرف روسی و از محل خط اعتباری فاینانس روسیه به امضا رسید. اما به دلیل مخالفت وزارت صنعت، معدن و تجارت با این عنوان که تولیدکننده داخلی واگن نتوانسته تولیدات خود را گسترش دهد، این تفاهم نامه تا کنون اجازه عملیاتی شدن نیافته است.

اگرچه دلیل وزارت صمت برای ممانعت از واردات واگن باری، حمایت از تولید داخلی است، اما این وزارتخانه در عمل حمایت خاصی از تولیدکنندگان این بخش که مشکل نقدینگی کلان و سرمایه در گردش دارند، نداشته است. این در حالی است که دولت روسیه در پِیِ کاهش تولیدات واگن شرکت های تولیدکننده این کشور، خط اعتباری سنگینی در اختیار واگن سازان خود قرار داده تا با استفاده از آن اقدام به تولید و فروش اقساطی تولیدات خود کنند؛ کاری که ما نیز می توانیم در داخل انجام دهیم.

پس از دو وقوع دو فقره تصادف کامیون های حامل تانکر سوخت با دو دستگاه اتوبوس بین شهری در محورهای سنندج و آزادراه کاشان نطنز در سال جاری، برخی از مسئولان وزارت راه و شهرسازی بار دیگر موضوع انتقال سوخت اعم از ترانزیت یا جابه جایی داخلی با ریل را مطرح کرده و به بهانه کشته شدن هموطنانمان در جاده ها، خواستار تسریع در واردات واگن های باری شدند. به خصوص که در میان ۸۵۰ دستگاه واگن روسی، تعدادی واگن تانکری حمل سوخت نیز وجود دارد.

با این حال کارشناسان معتقدند اگرچه می توان بخشی از انتقال سوخت را از ریل به جاده منتقل کرد، اما می گویند حجم بزرگی از سوختی که در جاده ها جابه جا می شود، ترانزیت سوخت عراق به کشورهای همسایه شرقی یا همسایگان جنوب خلیج فارس (از طریق بنادر جنوبی کشورمان) است که در این صورت ما هیچ گونه اتصال ریلی به عراق نداریم. ضمن اینکه انبارهای سوختی عراق در مرز ایران، در استان کردستان قرار دارد که در حال حاضر به شبکه ریلی متصل نیست و اگر قرار باشد این میزان سوخت ترانزیتی به ریل منتقل شود، نیازمند سرمایه گذاری بزرگی برای انتقال پایانه سوختی عراق به کرمانشاه است؛ از آنجایی که وزارت راه و شهرسازی اعلام کرده بخش خصوصی حاضر است در زمینه سرمایه گذاری در احداث پایانه سوختی و انبارهای جدید سوخت در کرمانشاه و در مجاورت شبکه ریلی این استان سرمایه گذاری کند، مجبوریم برای توجیه پذیر کردن این سرمایه گذاری هنگفت، هزینه حمل سوخت را افزایش دهیم تا از محل آن اصل و سود سرمایه بخش خصوصی بازگشت داده شود حال آنکه تنها مزیت انتخاب مسیر ایران برای ترانزیت سوخت عراق، ارزان بودن مسیر کشورمان و رایگان بودن بخش زیادی از جاده هاست. اگر قرار باشد مسیر ترانزیتی ایران گران شود، کشور خریدار سوخت، کشور صادرکننده دیگری را جایگرین عراق خواهد کرد یا کشور تولیدکننده، مسیر ترانزیتی دیگری که به صرفه تر خواهد بود، برمی گزیند.

دبیر کمیسیون ایمنی راه ها: صدور دستور رئیس جمهور برای واردات واگن 

به عنوان نمونه، مهرداد تقی زاده معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی در نشست خبری پس از تصادف کامیون تانکر سوخت در آزادراه کاشان نطنر با اتوبوس از دستور رئیس‌جمهوری برای ورود ۸۵۰ دستگاه واگن باری به کشور خبر داد و گفت: امیدواریم با این دستور رئیس‌جمهوری، ورود واگن‌ها به کشور تسریع و مجوزهای لازم از سوی دستگاه‌های ذی‌ربط صادر شود تا شاهد کاهش تردد کامیون‌ها در جاده‌های کشور باشیم.

تقی زاده با طرح این سؤال که چرا باید در جاده‌های کشور تانکر سوخت ۳۰ هزار لیتری تردد داشته باشد درحالی‌که راه‌آهن سه سال از درخواست خرید واگن‌هایی که بخشی از آن‌ها مخزن دار هستند می‌گذرد؟ گفت: این واگن‌ها هیچ‌گونه هزینه‌ای برای دولت نداشته و بخش خصوصی از طریق سیر و بهره‌برداری واگن‌ها، هزینه‌های خرید آن را بازمی‌گرداند که سه سال به تعویق افتاده است.

آخوندی: صرفه جویی سوخت با واردات واگن، بیشتر از صرفه جویی از محل تولید داخل

عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی نیز در نشست شورای عالی هماهنگی ترابری با بیان اینکه رئیس جمهوری در زمینه تأمین ناوگان ریلی دستوری را صادر کرده است گفت: صرفه جویی اقتصادی ملی حاصل از تأمین ناوگان ریلی در حمل ونقل و مصرف به مراتب بیشتر از تولید است، اما به خاطر دستیابی به یک صرفه جویی احتمالی در تولید، میلیاردها دلار یارانه به سوخت تعلق می گیرد.

حمایت دوگانه عضو کمیسیون صنایع از واردات واگن و تولید داخل

سیده حمیده زرآبادی عضو کمیسیون صنایع و معان مجلس نیز در گفت وگو با خبرگزاری خانه ملت در رابطه با جلوگیری از ورود واگن به کشور توسط وزارت صنعت اظهار داشت: یا واردات را به‌طور کامل ممنوع می‌کنند یا به‌صورت تام آزاد می‌شود که این مسئله از اساس اشتباه است. در صورتی که می بایست روی واردات کالا مطالعه کارشناسی صورت گرفته، بر اساس نیاز کالا وارد شود و در کنار آن بخشی از نیاز کشور از طریق تولیدکنندگان داخلی تأمین تا مشکلات حل شود.

وی با تأکید بر این‌که واردات واگن به کشور نیازمند قانون جدید نیست تصریح کرد: یک سری ساختارهایی وجود دارد که به نظر می‌آید برای این مسئله نیاز به قانون‌گذاری وجود نداشته باشد و باید وزارتخانه‌ها نیاز را تشخیص داده و بر اساس آن کالا را تأمین کنند.

عضو هیئت مدیره راه آهن: پیشنهاد فاینانس داخلی برای حمایت از واگن سازان ایران را داده ایم

سعید رسولی، عضو هیئت مدیره شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران درباره سرنوشت واگن سازان داخلی در صورت واردات ۸۵۰ دستگاه واگن اظهار داشت: در اینکه در صنعت حمل و نقل ریلی ایران به تهیه انواع واگن باری اعم از لبه کوتاه، لبه بلند، مخازن سوختی و مایعات فله و واگن های کانتینربر نیاز داریم، شکی نیست؛ به خصوص که در جاده هایمان با تردد انواع کامیونها به خصوص تانکرهای حامل سوخت مواجه هستیم که تا کنون سوانح متعددی برای دیگر مسافران جاده ها ایجاد کرده است.

وی ادامه داد: اما اینکه محل تأمین آنها کجاست، موضوعی است که درباره آن بحث زیادی شده است. اگرچه در داخل توانمندی و ظرفیت بالایی برای تولید همه انواع واگن های باری چه از نظر تکنولوژی، چه از نظر فضای ساخت و چه از نظر نیروی انسانی متخصص داریم، تردیدی نیست؛ اما این توانمندی ها، بالقوه است چراکه شرکت های واگن سازی منابع مادی ندارند تا واگن بسازند.

رسولی افزود: منظور از منابع مادی این است که نه واگن سازان پول دارند که مواد اولیه تولید را تهیه و واگن باری بسازند تا شرکت های ریلی از محل جابه جایی بار هزینه ساخت را به صورت اقساطی پرداخت کنند و نه شرکت های حمل و نقل ریلی منابعی دارند تا سفارش ساخت واگن به تولیدکننده داخلی بدهند.

عضو هیئت مدیره شرکت راه آهن گفت: با این حال کشوری مانند روسیه پیدا شده و می گوید من حاضرم با استفاده از فاینانس به شرکت های حمل و نقل ریلی ایرانی برای خرید واگن از تولیدکننده روسی تسهیلات بدهم تا شرکت مصرف کننده واگن ها (شرکت های ریلی) با استفاده از آن، اقساط این خط اعتباری را بازپرداخت کنند. شرکت راه آهن نیز بازپرداخت اقساط فاینانس را تضمین می کند.

وی با تأکید بر اینکه شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران هیچ گونه واگن باری وارد نکرده است، یادآور شد: قرار است همه خریداران این ۸۵۰ دستگاه واگن، شرکت های خصوصی ریلی هستند و ما به عنوان شرکت راه آهن یک دستگاه واگن نیز تاکنون وارد نکرده ایم. ولی راه آهن قانونا مجاز است تا با هدف حمایت از سرمایه گذاری در بخش حمل و نقل ریلی، سرمایه گذاری بخش خصوصی در زمینه تأمین ناوگان باری را حمایت کند.

رسولی درباره نحوه تضمین این فاینانس گفت: اگر شرکت واردکننده واگن (از محل خط اعتباری فاینانس روسی) واگن وارد کند ولی نتواند اقساط آن را بازپرداخت کند، ما بازپرداخت این اقساط را تضمین می کنیم به این صورت که واگن خریداری شده را از شرکت ریلی تحویل گرفته و با استفاده از جابه جایی بار، اقساط معوقه این شرکت را پرداخت می کنیم.

عضو هیئت مدیره شرکت راه آهن با بیان اینکه ما در راه آهن، نه تنها منکر حمایت از تولیدکننده داخلی نیستیم، بلکه آن را تقویت هم می کنیم، افزود: در تفاهم نامه ای که با طرف روسی برای واردات ۸۵۰ دستگاه واگن امضا کردیم، قرار است دولت روسیه با هدف حمایت از تولیدکننده خود، خط اعتباری به صورت فاینانس بدهد ما هم عینا همین درخواست را از دولت داشته ایم تا از محل صندوق توسعه ملی یک میلیارد دلار به شرکت لیزینگ واگن اعتبار اختصاص بدهد تا واسطه میان تولیدکننده داخلی و شرکت های حمل و نقل ریلی باشد.

وی ادامه داد: حتی رئیس جمهور نیز دستور اجرای آن را داده اما تا کنون این دستور رئیس جمهور به نتیجه نرسیده است.

به گفته رسولی، راه آهن برای آنکه حمایت از تولید داخلی را در قضیه تأمین ناوگان باری ریلی نشان دهد، نشستی را به همراه نمایندگان تولیدکنندگان داخلی و وزارت صمت با طرف روسی داشته تا تعدادی از این واگن ها در شرکت های ایرانی تولید شود که این درخواست ما از سوی روس ها با موافقت روبه رو شد.