موسیقی ایرانی؛ میراثی برای حافظه شنیداری جهان
به گزارش واحد فرهنگی خبرگزاری صبح اقتصاد میراث فرهنگی ناملموس (ICH) مجموعه‌ای از سنت‌ها، آداب‌ورسوم، دانش‌ها، مهارت‌ها و شیوه‌های زندگی است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و برای جوامع مختلف هویت فرهنگی و معنای خاصی دارد.
این میراث برخلاف میراث فرهنگی ملموس که معمولاً شامل آثار فیزیکی و بناهای تاریخی است، به صورت غیرملموس و در قالب تجربه‌ها، رفتارها و تعاملات اجتماعی در جوامع وجود دارد. میراث فرهنگی ناملموس مدام در حال تغییر است و به نیازها و شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع پاسخ می‌دهد. به عبارت دیگر، این نوع میراث همواره در حال بازآفرینی و تطبیق است، زیرا نمی‌توان آن را در قالب اشیای ثابت محدود کرد.
یونسکو میراث فرهنگی ناملموس را به عنوان بخشی از فرهنگ زنده مردم تعریف کرده که موسیقی، رقص، زبان‌های بومی، آیین‌ها و دانش سنتی درباره طبیعت را شامل می‌شود.
موسیقی ایران با قدمتی چندهزار ساله، جلوه‌ای از فرهنگ و هنر این سرزمین است که در قالب‌های متنوعی مانند ردیف موسیقی دستگاهی و موسیقی مقامی بخشی‌های خراسان تجلی یافته است. ثبت ردیف موسیقی ایرانی و موسیقی بخشی‌های خراسان در میراث ناملموس یونسکو، نشان‌دهنده ارزش والای سنت‌های موسیقایی ایران در سطح جهانی‌اند. این دو سبک موسیقایی، به‌رغم تفاوت‌های اجرایی، از طریق نقل سینه‌به‌سینه حفظ شده و بخشی از زندگی فرهنگی مردم ایران را تشکیل می‌دهند.
ردیف موسیقی ایرانی، نخستین میراث ناملموس ایران که جهانی شد
ردیف موسیقی ایرانی یکی از مهم‌ترین میراث‌های ناملموس ایران است که در سال ۱۳۸۷ (۲۰۰۹ میلادی) در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شد. ردیف شامل مجموعه‌ای از گوشه‌ها، نغمه‌ها و ملودی‌هایی است که نسل‌به‌نسل، سینه‌به‌سینه منتقل شده‌اند و به عنوان پایه و اساس موسیقی سنتی ایران شناخته می‌شود.
ساختار ردیف ایرانی شامل ۷ دستگاه و ۵ آواز است. هر دستگاه گوشه‌هایی دارد که هویت موسیقایی ایران را شکل می‌دهند. ردیف موسیقی ایرانی نه‌فقط یک فرم هنری، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و ملی ایران محسوب می‌شود و ارتباط عمیقی با شعر، عرفان و ادبیات فارسی دارد.
اهمیت ردیف موسیقی ایرانی
ردیف موسیقی ایرانی یکی از اصیل‌ترین و کهن‌ترین نظام‌های موسیقایی در جهان است که علاوه بر جنبه‌های هنری، دارای ارزش‌های تاریخی، فرهنگی و هویتی است.
ردیف نه‌فقط یک سیستم موسیقایی، بلکه بخشی از میراث فرهنگی ایران محسوب می‌شود. در اشعار مولوی، حافظ و سعدی و به طور کلی در ادبیات منظوم کلاسیک ایران ارتباط تنگاتنگی بین موسیقی و ادبیات وجود دارد و ردیف نیز ادامه‌دهنده همین سنت است.
برخلاف موسیقی کلاسیک غربی که بر پایه هارمونی و چندصدایی است، موسیقی ایرانی و ردیف بر پایه ملودی و تک‌صدایی (مونوفونیک) شکل گرفته است. ردیف از نظر مُدال (مقام‌محور) به موسیقی‌های شرقی شباهت دارد اما فرم اجرایی آن بسیار متفاوت است.
یکی از ویژگی‌های مهم ردیف، انتقال سینه‌به‌سینه آن است. برخلاف موسیقی غربی که نت‌نویسی دقیق دارد، در ردیف، روح اجرا و ظرایف موسیقایی از طریق گوش و تمرین با استاد منتقل می‌شود که این روش یادگیری، باعث ایجاد سبک‌های شخصی و تنوع اجراها شده است.
ردیف موسیقی ایرانی بر موسیقی‌های همجوار مانند موسیقی عربی، ترکی و حتی هندی تأثیر گذاشته است. بسیاری موسیقیدانان غربی نیز از عناصر ردیف در آثار خود الهام گرفته‌اند.
ردیف موسیقی ایرانی با وجود شباهت به دیگر نظام‌های مُدال شرقی، به دلیل ساختار منحصربه‌فرد، ارتباط عمیق با شعر فارسی و روش‌های آموزش شفاهی، جایگاه ویژه‌ای دارد و یکی از غنی‌ترین نظام‌های موسیقیایی جهان است.
موسیقی سنتی ایران، گنجینه‌ای از نغمه‌ها و روایت‌های کهن است که در قالب‌های مختلفی؛ چون ردیف موسیقی دستگاهی و موسیقی مقامی بخشی‌های خراسان حفظ شده است. این دو سنت موسیقایی، هرچند در فرم و اجرا متفاوت‌اند، هر دو از طریق انتقال شفاهی و بداهه‌نوازی نقش مهمی در پاسداری از هویت فرهنگی ایران ایفا می‌کنند.
بخشی‌های خراسان، یادگار دیرینه آوازهای دشت
بخشی‌های خراسان یکی از عناصر میراث فرهنگی ناملموس ایران هستند که در سال ۱۳۸۸ (۲۰۱۰ میلادی) در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدند. «بخشی» عنوانی است که به نوازندگان و راویان موسیقی مقامی در خراسان شمالی، رضوی و جنوبی داده می‌شود.
ویژگی‌های بخشی‌های خراسان در نوازندگی و سازمحوری است، دوتار، ساز اصلی بخشی‌هاست که با دو سیم خود، روایتگر داستان‌ها و مقام‌های کهن است. بخشی‌ها مهارت خاصی در بداهه‌نوازی دارند و از طریق نغمه‌ها و مقام‌های شفاهی، فرهنگ و تاریخ منطقه را زنده نگه می‌دارند.
بخشی‌ها فقط نوازنده نیستند، بلکه راویان تاریخ و ادبیات شفاهی هستند. آن‌ها داستان‌های اسطوره‌ای، حماسی و عاشقانه مانند رستم و سهراب، کوراوغلو و دلدادگان محلی را نقل می‌کنند و اشعار آن‌ها به زبان‌های فارسی، کردی کرمانجی و ترکی خراسانی است.
بخشی‌ها در مراسم عروسی، جشن‌ها، آیین‌های مذهبی و سوگواری نقش مهمی ایفا می‌کنند و حاملان فرهنگ شفاهی، عرفان و اخلاقیات اجتماعی هستند.
چرا بخشی‌های خراسان به عنوان میراث ناملموس ایرانی در یونسکو ثبت شدند؟
انتقال سینه‌به‌سینه موسیقی و داستان‌ها بدون استفاده از نت‌نویسی، حفظ و نگهداری از تاریخ و هویت خراسان از طریق موسیقی و روایت، نقش اجتماعی و آیینی مهم در جامعه محلی و ارتباط موسیقی بخشی‌ها با عرفان و ادبیات کلاسیک فارسی، دلایل اصلی ثبت بخشی‌های خراسان به عنوان میراث ناملموس جهانی بوده است.
محمدحسین یگانه، قربان سلیمانی و سهراب محمدی، تنها بخش کوچکی از نامدارترین بخشی‌های خراسان هستند که موسیقی مقامی را جهانی کردند.
بخشی‌های خراسان را می‌توان حافظان روح موسیقی و فرهنگ شفاهی ایران دانست. آن‌ها با دوتارشان، هزاران سال تاریخ، شعر و احساسات مردم را روایت کرده‌اند و همچنان یکی از گنجینه‌های ارزشمند موسیقی ایران محسوب می‌شوند.ثبت ردیف موسیقی ایرانی و موسیقی بخشی‌های خراسان در یونسکو، گواهی بر غنای فرهنگی و تنوع موسیقایی ایران است. این دو سنت، تنها بخش کوچکی از میراث گسترده موسیقی ایران‌اند که از نغمه‌های عاشقانه تا مقام‌های حماسی را در بر می‌گیرد. پاسداشت این آثار نه‌تنها حفظ گذشته، بلکه زمینه‌ای برای پویایی، نوآوری و تداوم موسیقی ایرانی در آینده است.
- منبع خبر : ایرنا
