گروه استانها: زمانی اصلی ترین ورودی شهر کرمانشاه بود، پلی به یادگار مانده از دوره ساسانیان که قدمت و زیبایی منحصر به فردش آنرا به یکی از مهمترین پل های تاریخی استان کرمانشاه بدل کرده است.

 پل کهنه که در زمره آثار کم نظیر مجموعه ثبت جهانی شده بیستون قرار دارد، حدود نیم قرن است که در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و انگار فقط به ثبت رسیده تا بتواند بودجه های مرمتی را بو بکشد ولی مرمتی جدی به خود نبیند.

 در گذر زمان و به خاطر بی توجهی های مسئولان حفاظت از آثار تاریخی، این پل قدیمی در مسیر تخریب قرار گرفته و زمانی نفوذ جلبک ها استحکام و ایستایی آنرا تهدید می کرد، زمانی هم محل دپوی نخاله های ساختمانی و زباله ها شده بود و در سال های اخیر هم عدم توجه به مسائل حفاظتی و مرمتی این بنای تاریخی ارزشمند را با خطر تخریب مواجه کرده است.

همچنین سنگ‌های تراش دار متعلق به پل در اطراف آن و داخل آب رودخانه که برخی از آنها با سیلابها برده می شود، شکستگی و سست شدن پایه ها و تخریب پل و ریزش آجرها همه نشان از بی توجهی به مرمت و رفع خطراتی دارد که پل را تهدید می کند.

در تصاویر به وضوح مشخص است که تقریبا و عملا مرمتی اثر بخش انجام نشده است لذا در این خصوص به نظر ضرورت دارد دستگاههای نظارتی کیفیت و کمیت بودجه های تخصیصی را بررسی و گزارش آن را در اختیار افکار عمومی قرار دهند.

تبلور یک گاه نگاری تاریخی در پل کهنه بیستون

 شهردار سابق بیستون و دکترای باستان شناسی در این زمینه اظهار داشت: پل کهنه در حاشیه شرقی شهر بیستون بر روی رودخانه دینور آب و بر سر راه کرمانشاه به صحنه قرار دارد، این پل با عناوینی از جمله پل کهنه، شاه عباسی، پل صفوی، نادرآب و دینورآب شناخته می شود.

احسان احمدی نصر افزود: این پل جمعا ۱۴۴ متر طول و ۶۰.۷ متر عرض با جهت شرقی غربی است، این پل ۵ دهانه دارد که طاق تمام دهانه ها به جز دهانه چهارم از نوع طاق جناغی است و طاق دهانه پنجم از نوع هلوچین و بیضی است، پایه های پل هم به استثناء پایه های کناری دارای پلان شش ضلعی است و هرکدام از سه قسمت تشکیل شده که قسمت میانی به شکل مکعب مستطیل است و در نهایت هر دو طرف مکعب در خلاف و موافق جریان آب دارای پشتبندهای مثلثی است.

 وی این پل را یکی از بناهای شاخص در شهر بیستون عنوان کرد و گفت: مواد داخلی پایه ها با قلوه سنگ، لاشه های سنگ و ملاط گچ، دهانه با آجر و ملاط گچ و گذرگاه پل از قلوه سنگ رودخانه ای و ملاط گچ ساخته شده است.

این دکترای باستان شناسی بیان داشت: طبق شواهد و مدارک باستان شناختی که از سنوات قبل توسط دکتر یوسف مرادی و دکتر مژگان خان مرادی کاوش و گمانه زنی هایی انجام دادند، پایه های پل مربوط به اواخر دوره ساسانی، پل در قرن چهارم هجری قمری توسط امرای کُرد حسنویه تکمیل شده و در نهایت دهانه دوم و سوم به دوره ایلخانی می رسد و به عبارتی یک دمنستریشن یا گاه نگاری تاریخی بر این پل متبلور است.

احمدی نصر ادامه داد: به منظور تامین آجرهای دهانه پل نیز کوه های آجرپزی در شمال غربی ایجاد کرده اند که نمونه های یک ساختار تاریخی به عنوان یک منبع ایجادی برای پل می تواند باشد.

وی تصریح کرد: سبقه تاریخی ثبت آن هم به قبل از انقلاب و بهمن ماه ۱۳۴۶ برمی گردد که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، البته بیستون با توجه به موقعیت قرارگیری و سبقه نامی در تمام حوزه ها دارای ابعاد مختلف است، این شهر و ساختار و منطقه قبل از اینکه ثبت جهانی شود به واسطه اسطوره های تاریخی و غنای ادبی ما معرف جهانیان بوده چنانچه شاعر بزرگی مثل نظامی با به تصویر کشیدن اسطوره شیرین و فرهاد این شهر را به جهانیان معرفی کرد و ثبت جهانی کتیبه داریوش در سالیان گذشته باعث معرفی بیشتر این شهر به جهان شد.

این باستان شناس بیان داشت: در کنار گاه نگاری تاریخی که در بیستون با آن آشنا هستیم از جمله وجود آثاری از دوره های پیش از تاریخ، ماد، هخامنش، سلوکی، اشکانی، ساسانی و دوره اسلامی که در محوطه محصور شده جهانی بیستون، چند اثر تاریخی هم خارج از محوطه قرار گرفته اند که باید حفاظت شوند همچون پل خسرو که در ضلع جنوبی آثار قرار دارد و پل کهنه که مهمترین اثری است که در فضای شهری قرار گرفته و می تواند یکی از ظرفیت های گردشگری بسیار خوب برای استان کرمانشاه باشد.

وی یادآور شد: استانهایی پیشگام حرکت کردند و به آثاری با این شکل پرداخته اند از جمله پل الله وردی خان اصفهان که بر روی زاینده رود ایجاد شده و وجود خود زاینده رود که به عنوان انس با طبیعت و تاریخ و فرهنگ خاطر هر بیننده ای را جلب کرده، رودخانه دینورآب هم این ظرفیت را دارد و هرچند با توجه به اقلیم منطقه یک رودخانه شبه فصلی است اما حتی در فصل خشک سال هم آب دارد و با ایجاد یک فضای حوضچه مانند می تواند همچنان آب داشته باشد.

شهردار سابق بیستون تصریح کرد: در سنواتی که شهردار بودم جلساتی برگزار شد و «ساماندهی دینورآب» عنوان طرحی بود که با محوریت اداره امور آب شکل گرفت تا حاشیه این رودخانه با سنگ مالون چیده شود و در نهایت سیستم فاضلاب از آنجا خارج و فضای گردشگری تعریف شود، اما اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایجاد ساختار سازه ای را در آنجا ممنوع اعلام کرد.

احمدی نصر ادامه داد: خود اداره کل میراث فرهنگی و پایگاه میراث جهانی بیستون مطالعاتی انجام داد که در آن فضای ساختاری حذف و حرایمی برای پل تعریف شده بود که جاذبه گردشگری کارکرد داشته باشد البته طرح قابل قبولی بود اما هیچگاه به مرحله اجرا نرسید.

پل کهنه وضعیت نابسامانی دارد

این استاد دانشگاه اظهار داشت: امروز پل وضعیت نابسامانی دارد و یکی از معضلات این است که در حواشی آن انباشت زباله وجود دارد که چندین بار قبلا به صورت دستی جمع آوری کرده ایم اما برخی ها به دستگاه های سنگین نیاز است که با همکاری اداره کل میراث فرهنگی باید انجام شود و این انباشت را از پل دور کنیم.

وی یکی از مهمترین فرآیندهای حفاظت آثار را رفع آسیب ها برشمرد و گفت: یکی از آسیب ها زباله هاست، انباشت زباله ساختاری ایجاد می کند که موارد بیولوژیکی از جمله جوندگان و موش ها را آنجا پرورش می دهد و پرورش اینها می تواند ساختار ارگانیک آجر را مهیا کند تا آسیب جدی ببیند.

 احمدی نصربیان داشت: این موارد بیولوژیکی به واسطه وجود زباله ها یک آسیب جدی است که می تواند ایجاد تخلخل در خود آجر و آنرا دچار ضعف کند و نمونه این ساختارها با ترک خوردگی و توده های سفیدرنگی بر روی آجر شکل می گیرد و روند فرسودگی آثار شروع می شود.

این دکترای باستان شناسی افزود: اثر تاریخی مثل پل به سادگی به دست ما نرسیده است و با توجه به رشد علمی کشور جا دارد همه چیز را به تامین اعتبار ربط ندهیم و بخشی را از ظرفیت کارشناسان سازمان میراث فرهنگی بهره بگیرند و حداقل برای حفاظت و رفع خطراحتمالی کوشش کنند.

وی خاطرنشان کرد: اگر این اثر را رها شده ببینیم موارد زباله ها به شکل رشد گیاهان و هردانه ذرت، گندم و جو با نفوذ به فرج و خلل و با توجه به فضای مرطوب ایجاد شده  باعث رشد و نمو ریشه گیاه شده و موجبات ترک و فروریختن آجر را سرعت می بخشد لذا در اسرع وقت باید ورود کنند.

احمدی نصر خزه ها را از آشکارترین زیان های وارده به پل عنوان کرد و گفت: خزه ها با علائم رنگی خودشان را نشان می دهند و زوایدی مایل به خاکستری ایجاد می کند، گل سنگ ها هم بر روی آجرنماها مواد اسیدی تولید و باعث تغییر رنگ با نفوذ در سطوح آجری نقاط لزج مانندایجاد می کنند و سبب خوردگی آجر می شود.

این متخصص باستان شناسی با بیان اینکه رشد جلبک روی سطوح موجب سیاه شدن آجر می شود و نمونه آنرا در دیگر آثار آجری هم داریم، افزود: میکروارگانیسم ها را هم داریم مثل باکتری، میکروب های گیاهی و قارچ های بسیار ریز و  باکتری های دگرخوار و خودخوار که در وضعیت هوازی و غیرهوازی با تولید اسیدهای آلی و معدنی باعث هوازدگی و تخریب بافت داخل آجر و با تولید اسید روی سطوح باعث بدنمایی می شود.

 وی بیان داشت: قارچ ها با تجزیه مواد آلی و تولید آسیب خود این ها موجب ایجاد لکه ها و سوراخ های ریز در سطوح و در نهایت ورقه شدن آجر می شوند و باید حتما پایگاه میراث جهانی به آن توجه کند.

 احمدی نصر با بیان اینکه عوامل انسانی هم بی تاثیر نیستند، تصریح کرد: بیشترین حفاظت از باقی مانده این اثر را تا به امروز همسایه های این اثر داشته اند و بخشی ناشی از مشارکت مردمی بوده است، لذا مشارکت باید جهت دار باشد در سازمان میراث فرهنگی و شهرداری بیستون و باید با توجه خاصی ورود کند چراکه آثار قابل تکرار نیستند و باید حفظ شوند.

این پژوهشگر باستان شناسی در خصوص راهکارها نیز اظهار داشت: برای این موضوع می توانند شست و شوها انجام دهند، جهت پوشش محافظ اثر استفاده از آب و آهک در کنار حفاظت بنا می تواند مواد سنیتیک پارالوئید برای آجرهای آسیب دیده و سیکل های حرارتی برای استحکام آجرها استفاده کنند و ادامه مطالعات پژوهشی هم باید از سر گرفته شود.

وی تصریح کرد:  در نهایت این پل با موضوعیت یک اثر شاخص و خوب که می تواند جاذبه گردشگری و فرهنگی اجتماعی را ایجاد کند باید از سوی مسئولان پیگیری شود.

شهرداری تا جایی که امکان دارد کمک کرده است

 شهردار بیستون نیز، اظهار داشت: اداره کل میراث فرهنگی بیشتر پروژه هایش چون مرمت و بازسازی به صورت تخصصی است خودشان به وسیله پیمانکاران ذی صلاح انجام می دهند.

شورش فرامرزی گفت: ولی کار مشترک شهرداری و میراث فرهنگی بحث نخاله برداری از یکی از شانه های شمالی است که دپو شده و بخش دیگر خشک کردن دو دهانه بود که قرار بود ترمیم شوند.

وی بیان داشت: آب کشیدن و انحراف مسیر رودخانه تا جایی که امکان داشت انجام شد و با توجه به تهدید وسایل سنگین تا حدی که میراث فرهنگی اجازه داده انجام داده ایم و برای مرمت و ترمیم پل هم تامین اعتبار انجام شده، اما از لحاظ حاکمیتی و اجرایی شهرداری هیچ دخالتی در این عرصه ندارد حتی ساخت و ساز شهرداری در آن عرصه بدون اجازه میراث امکان ندارد.

شهردار بیستون در خصوص اختصاص مبلغ ۱۴۰ میلیون تومان برای مرمت پل و عدم انجام کار چندان بر روی آن نیز گفت: تا آنجا که اطلاع دارم بودجه بیش از این میزان است و احتمالا این میزان تخصیصی است.

فرامرزی افزود: کارهای ترمیمی میراث فرهنگی باید با دقت بیشتری انجام شود، ولی اگر کند است به زعم رسانه ها به علت مسائل فنی است و اعلام کردیم شهرداری تا جایی که امکان و توان داشته باشد هم عرض با میراث فرهنگی حرکت می کند.

پل کهنه مهمترین اثر سایت جهانی بیستون است که در معرض دید گردشگران قرار دارد و از آنجایی که مدیریت غیرتخصصی موجبات تخریب آثار تاریخی را فراهم می کند، لذا جا دارد دستگاه های نظارتی استان جهت شفافیت موضوع مرمت های انجام شده را بررسی کرده و مانع از یک فاجعه در این زمینه شوند.