۱۲ نشست‌ تخصصی نهج‌البلاغه در یک کتاب

به گزارش واحد فرهنگی خبرگزاری صبح اقتصاد کتاب سلسله نشست‌های تخصصی نهج‌البلاغه، محصول ۱۲ نشست تخصصی در سی و یکمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم در مصلای امام خمینی(ره) تهران است که با حضور اساتید برجسته نهج البلاغه همچون آیت الله احمد بهشتی، حجج اسلام ابوالفضل حافظیان، علی رهبر، سیدکاظم طباطبایی، احمد غلامعلی، عبدالهادی مسعودی و مجید معارف و همچنین سیدمحمدمهدی جعفری، فاطمه اثنی عشری، احد فرامرز قراملکی، بخشعلی قنبری و محمد مجتهدی برگزار شده است.

این کتاب به همت شهناز عزیزی گردآوری و تدوین شده، توسط انتشارات روشنای رویش سدید در ۲۱۶ صفحه منتشر شد.

در بخشی‌هایی از این کتاب می‌خوانیم؛

حجت الاسلام حافظیان در نشست نسخه‌های خطی نهج البلاغه در کتاب خانه آیت الله مرعشی نجفی گفت: دردهای بی‌درمان ما ناشی از فاصله گرفتن از معارف عالی قرآن و سنت است. پدران و مادران و پدربزرگ ها و مادربزرگ های ما با قرآن و مفاتیح مانوس بودند و روزی را بدون تلاوت قرآن و دعا سپری نمی کردند. خواندن یک صفحه نهج البلاغه یا یک دعا از صحیفه سجادیه با درک معنای آن، حال انسان را خوش می کند و دل ها را در آسمان معنویت به پرواز درمی آورد.

وی با اشاره به سابقه نسخه های خطی نهج البلاغه گفت: کانون هایی برای کتابت نهج البلاغه از نیشابور تا حلّه فعال بوده است. در طبرستان، قم، کاشان، گنجه، خوارزم، بحرین، بغداد، هندوستان و شهرها و کشورهای مختلف، نهج البلاغه را می شناختند و علمای بزرگ ده ها شرح بر آن نگاشته اند.

کدام شرح نهج البلاغه را بخوانیم؟

شناخت شروح نهج البلاغه، موضوع نشستی بود که حجت الاسلام غلامعلی در آن به ویژگی های شرح ابن ابی الحدید، شرح ابن میثم، شرح منهاج البراعه، فی ظلال نهج البلاغه، بهج الصباغه، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه علامه محمدتقی جعفری و پیام امام به قلم آیت الله ناصر مکارم شیرازی پرداخت و گفت: اگر کسی به مباحث تاریخی نهج البلاغه علاقه دارد، شرح ابن ابی الحدید را ببیند و اگر کسی می خواهد مباحث تربیتی نهج البلاغه را پیگیری کند، ترجمه فی ظلال نهج البلاغه با عنوان در سایه سار نهج البلاغه را بخواند و کسی که شرح روان و آسان و تمثیلی می خواهد، حرف هایی برای همیشه آقای رنجبر را بخواند و اگر کسی شرح جامع و زبانی ساده می خواهد، شرح پیام امام امیرالمومنین را بخواند. (صفحه ۴۷)

وی افزود: نخستین شرح‌هایی که از نهج البلاغه در دسترس است، برای قرن ششم یا اواخر قرن پنجم است که فاصله کمی با تالیف نهج البلاغه دارد. از سوی این شرح ها در خراسان نوشته شده که با توجه به مسافت بغداد و خراسان و سختی ارتباطات در قرن پنجم و ششم نشان می دهد تا چه اندازه نهج البلاغه آفاق را درنوردیده که در گوشه سرزمین اسلامی آن روز اندیشمندان بر آن شرح نوشته اند؛ اندیشمندانی که بعضا سنی بودند و این اثرگذاری نهج البلاغه را نشان می دهد. (صفحه۲۹)

آینه خودیابی

فرامرز قراملکی که نخستین پژوهش خود را با عنوان اسوه ساده زیستی مدیران و شرح خطبه ۱۶۰ نهج البلاغه تالیف کرده، درباره روش پژوهش در حکمت های نهج البلاغه گفت: الگوی پژوهش در تحلیل حکمت، در اغلب موارد استفاده از مثلث تحلیل مفهومی، تحلیل گزاره ای و تحلیل منطق مداری است. هر یک از این سه وجه تحلیل، روش های خاص دارد. سعی شده است از ظرفیت منطق قدیم و جدید و شیوه اصولیان در تحلیل گزاره ای استفاده شود. (صفحه ۵۴)

وی که در شرح حکمت ۱۵۰ نهج البلاغه یک کتاب ۵۳۶ صفحه ای با عنوان آینه خودیابی نوشته و کتابش به عنوان اثر شایسته تقدیر کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۴۰۱ معرفی شده، درباره این کتاب گفت: در این حکمت، سخن به آینه تبدیل شده است و آینه ها به گونه ای سامان یافته است که مانع فرار از دیدن خود می شود. دیدن خود، کار آسان و در مواردی خشنوده کننده نیست. گاهی دیدن خود، رنج آور است و فرد ممکن است از آینه فرار کند یا آن را بشکند. در این حکمت آینه ها طوری سامان می شوند که اگر از اولی فرار کنی، به دومی می رسی. مثلا اگر کسی پنده دهنده ای باشد که خود ناشنوا به پند است، با آینه «از کسانی مباش که نهی می کنند و خود نهی نمی شوند» روبرو می شود. اگر از آن فرار کند به آینه دوم می رسد «کسی که امر می کند، به کارهایی که خود آن را انجام نمی دهد.» و اگر از آن هم فرار کند، با آینه سوم روبرو می شود «کسی که دیگران را به عبرت گرفتن فرامی خواند و خود عبرت نمی گیرد» و… (صفحه ۵۰)

بر شانه‌های اقیانوس

حجت الاسلام رهبر در گفت و گویی با موضوع عرفان نهج البلاغه به خطبه ۴۵ درباره ریاضت، خطبه ۱۹۳ به موضوع ویژگی های متقین، حکمت ۳۱۰ و خطبه ۱۰۳ اشاره کرد و درباره شیرینی و جاذبه کلام حضرت علی(ع) در نشست تخصصی نمایشگاه قرآن کریم گفت: کلام امام، ملهم از قرآن است. بنده در شرح پنج جلدی بر شانه های اقیانوس ۷۴۷ آیه را در شرح سخنان امیرالمومنین(ع) آورده ام و شاید ده ها بار یادآور شدم که سخن امام، جملگی به آیات و سخنان رسول اعظم(ص) برمی گردد. وقتی در اصل، جاذبه و شیرینی باشد، در کلام برخاسته از آن هم شیرینی و جاذبه هست. (صفحه ۶۱)

اندیشه سیاسی تربیتی علوی

حجت الاسلام بهشتی نیز که یک مجموعه ۲۳ جلدی به نام شرح اندیشه سیاسی تربیتی علوی در نهج البلاغه نوشته، درباره ویژگی های کتاب خود اظهار داشت: من در خطبه ها خیلی به قرآن رجوع می کردم. نمی شد که آیه ای مرتبط با بحث باشد و من آن آیه را نیاورم. لذا در شرح من عنایت ویژه ای به قرآن و تفسیر شده است. خود حضرت امیر هم خیلی به آیات استناد می کند. همین هم سبب شده بود که من به آیات خیلی توجه کنم.

وی از توجه به روایات، روانی متن، دسته بندی موضوعی و بیان شان صدور خطبه ها، نامه ها و حکمت های نهج البلاغه به عنوان دیگر ویژگی های کتاب خود یاد کرد. (صفحه ۶۸)

قرآن و نهج البلاغه

مجید معارف در نشست تخصصی نهج البلاغه با موضوع رابطه قرآن با نهج البلاغه به جایگاه قرآن در نهج البلاغه اشاره کرد و گفت: نهج البلاغه چه به لحاظ صورت و ساختار ظاهری و چه به لحاظ معنا، تاثیر بسیاری از قرآن پذیرفته است و اگر کسی قرآن را بشناسد و اندک آشنایی با نهج البلاغه داشته باشد، متوجه این اثرپذیری خواهد شد و جز این انتظار نمی رود. زیرا علی(ع) صرف نظر از دانش لدنّی و الهی خود، شاگرد ممتاز مکتب قرآن بوده و تحت تعلیم معلمی چون پیامبر(ص) قرار داشته است.

وی با ارائه یک فهرست موضوعی از مرحوم محمد دشتی گفت: آقای دشتی سعی کرده است به زیرعنوان ها و عناوین فرعی هم توجه کرده و در هر عنوانی خطبه یا نامه یا حکمت آن را نام ببرد. به عنوان نمونه ارزش پیامبر و قرآن در خطبه ۱۵۸، ارزش قرآن در خطبه ۱۱۰ و ۱۳۳، ارزش ها و ویژگی های قرآن در خطبه ۱۹۸، اصول داوری و قضاوت در قرآن در خطبه ۱۲۵، موقعیت امامان معصوم و قرآن در خطبه ۱۵۴ و جامعیت و کمال قرآن را در خطبه ۱۸۳ آورده است. (صفحه ۷۳)

بهترین شکل استفاده از نهج البلاغه چیست؟

جعفری نیز در نشست اسناد و مدارک نهج البلاغه در سی و یکمین نمایشگاه بین المللی قرآن گفت: بهترین شکل استفاده از نهج البلاغه برای عموم و برای همه مراحل زندگی، از کودکستان تا آخر دبیرستان، شیوه هنری است. توضیح این که مطالب نهج البلاغه را می توان به صورت کتاب های داستانی برای کودکان و نوجوانان و عموم مردم نوشت و می توان از آن ها نمایشنامه و فیلم های داستانی تهیه کرد و همچنین می توان به صورت تابلوهای نقاشی درآورد و به صورت های دیگر هنری عرضه کرد. (صفحه ۱۱۳)

وی همچنین به برخی شبهه های مطرح شده پرداخت و درباره دقت در وصف و تقسیم بندی های عددی، وجود سجع و آرایه های ادبی، زهد و نکوهش دنیا، وصف اوضاع اجتماعی و مطالب فلسفی و شبه فلسفی در نهج البلاغه به نکاتی اشاره کرد.

کتابخانه تخصصی امیرمومنان(ع)

مجتهدی نیز در نشست تخصصی نهج البلاغه با موضوع کتابخانه تخصصی امیرالمومنین(ع) در مشهد گفت: اگر فعالیت های موسسات تخصصی و سایر سازمان ها و شخصیت ها درباره امیرمومنان(ع) در ایران و سایر کشورها بررسی شود، می بینیم که وجود یک مرکز تخصصی با هدف گردآوری تمامی منابع و اسناد مربوط به حضرت علی(ع) از هر نوع و هر زبان و متعلق به هر دوره تاریخی و در همه سطوح، یکی از ضرورت هاست که هم اکنون با پشتوانه ۲۰ سال پژوهش و تلاش به عنوان یکی از مهمترین مراکز تخصصی که مورد توجه و مراجعه محققان است، تحقق عینی یافته است. در حقیقت ویژگی اصلی این مرکز، گردآوری تمامی منابع و اسناد مربوط به حضرت علی(ع) است. به همین دلیل چشم انداز اصلی آن، گردآوری ۱۱۰ هزار عنوان مدرک است. (صفحه ۱۲۸)

نگاهی به مباحث اعتقادی نهج البلاغه

خانم اثنی عشری در نشست تخصصی نمایشگاه قرآن کریم به مباحث اعتقادی نهج البلاغه پرداخت و درباره تفاوت فاعل و بصیر بودن خدا با فاعل و بصیر بودن بندگان، عاجز بودن بندگان از شکر و مدح و ثنای خدا، انواع صفات خدا به ملاحظه عقل و ماموریت ریح عاصمه به نکاتی اشاره کرد.

وی همچنین درباره کتاب چشمه‌سار نماز که با شواهد قرآنی و نهج البلاغه نگاشته، به نکاتی همچون عامل قساوت قلب و حقیقت بندگی اشاره کرد و گفت: آن هایی که به طمع حاجت، دعا می کنند، سهمشان از دعا خیلی کم است و آن هایی که برای عبادت دعا می کنند، سهمشان از دعا به عنایت الهی خیلی بیشتر از آن دعایی است که می کنند. (صفحه ۱۴۷)

شبهات نهج البلاغه

حجت الاسلام طباطبایی نیز در نشستی با موضوع شبهات نهج البلاغه از این کتاب به عنوان پیشانی فکری شیعی یاد کرد و گفت: گاهی کاستی های یک کتاب می تواند سبب طرح شبهات شود و روش رایج مولفان آن است که از کاستی های شبهه ساز اجتناب ورزند؛ کاستی هایی همچون عدم ذکر منابع و ماخذ، عدم یادکرد اسانید و محتوای توجیه ناپدیر از آن جمله اند. به نظر می رسد برخی از این کاستی ها همچون عدم یادکرد اسانید در نهج البلاغه توسط سید رضی، امری ناگزیر بوده است. زیرا باعث عدم اختصار کتاب و در نتیجه رایج نشدن آن میان مردمان و ادیبان می شد. (صفحه ۱۵۰)

وی شبهات نهج البلاغه را به دو دسته شبهات استنادی و شبهات محتوایی تقسیم کرد و گفت: به نظر می رسد برای پاسخ گویی به شبهات محتوایی و متنی نهج البلاغه نیازمند اقدام روشمند هستیم که شامل این مراحل است؛ شناسایی دقیق شبهه و تبیین آن از منظر شبهه کننده، توجه و شناسایی مخاطب شبهه، تشکیل پرونده علمی درباره متن صادرشده، تشکیل پرونده علمی از طرح شبهه و پاسخ ها، بررسی نقادانه، تبیین نظریه مختار و ارائه متن علمی و منطقی. (صفحه ۱۶۱)

عرفان نهج البلاغه

قنبری نیز درباره عرفان و دعا در نهج البلاغه سخن گفت و گفت: عرفان نهج البلاغه از نظر احوال عرفانی به عرفان خوف گرایش دارد و جنبه انذاری آن از جنبه تبشیری اش به مراتب بیشتر است. از این نظر، این مکتب عرفانی را می توان در دسته عرفان های خوف و قبض و هیبت قرار داد.

وی عرفان نهج البلاغه را با دو نظریه وجودشناختی نگرش وحدت شهودی و نگرش وحدت وجودی مطرح کرد و درباره رابطه عاشقانه در نهج البلاغه گفت: رابطه عاشقانه به بهترین شکل ممکن در ارتباط «من – تو»یی معنا و مبنا پیدا می کند. این رابطه تا زمان وصال استمرار می یابد و پس از «من» در «تو» فانی شده، فقط «تو» می ماند و بس. وقتی از رابطه عاشقانه سخن می گوییم، مرادمان آن است که وجود عاشق را جز معشوق، پر نکند و عاشق، انتهای محبت خویش را به معشوق نثار کند که چنین مفاهیمی در نهج البلاغه به کرات و مرات آمده است؛ اما نه به لفظ عشق و عاشق و معشوق؛ بلکه با بهره گیری از واژگانی چون محب، محبوب و محبت. (صفحه ۱۷۴)

ضرورت آشنایی با روش فهم حدیث

حجت الاسلام مسعودی در آخرین نشست تخصصی نهج البلاغه نمایشگاه قرآن از آسیب شناسی فهم نهج البلاغه سخن گفت و درباره کتاب آسیب شناسی حدیث اظهار داشت: در کتاب روش فهم حدیث که در سال ۱۳۸۴ منتشر شد، بخشی با عنوان موانع فهم حدیث گنجانده شده که من روی این بحث، چند سال کار کرده بودم. بعد، هنگام تدریس کتاب، مدام با این مشکل مواجه می شدم که مبحث موانع فهم حدیث در این کتاب خیلی کوتاه است.