۷ چالش حوزه نوشت‌افزار / کم‌کاری وزارت فرهنگ و صدا و سیما
به گزارش واحد فرهنگی خبرگزاری صبح اقتصاد باوجود گسترش ابزارهای دیجیتال هنوز هم نوشت‌افزار بخش قابل توجهی از نیاز اساسی جامعه‌ی حدودا ۲۰ میلیون نفری دانش‌آموزان و دانشجویان است. نوشت‌افزار به عنوان یکی از زیرشاخه‌های راهبردی صنایع فرهنگی و خلاق، ارتباط تنگاتنگی با زندگی روزمره اغلب افراد بویژه کودکان و نوجوانان دارد. فارغ از این جمعیت، نمی‌توان از مصرف سایر گروه‌ها نیز چشم‌پوشی کرد. بازار داغ تقاضا برای نوشت‌افزار به گونه‌ای است که بر اساس آمارهای احصاء شده دانش‌آموزان ۸۷ درصد، کارمندان ادارات و سازمان‌ها ۱۰ درصد و دانشجویان ۳ درصد از مصرف نوشت‌افزار کشور را تشکیل می‌دهند.
از طرفی علی‌رغم اینکه این آمار بالا از تقاضا، نشان‌دهنده وجود بازاری پویا برای این ابزارهای فرهنگی است، اما متاسفانه مانند سایر بخش‌های مرتبط با فرهنگ در این حوزه هم با مشکلات مشخصی مواجه هستیم و از آنجایی که سهم نوشت‌افزار از سبد خرید خانوار ایرانی حذف شدنی نیست باید به این مهم پرداخت.
دوگانه‌ای با عنوان «تولید داخلی با کاراکتر خارجی»
تغییر شرایط اقتصادی و افزایش قیمت دلار سبب کاهش سهم محصولات خارجی از بازار نوشت‌افزار شده است، چنانچه محمد یقینی مدیرعامل مجمع ایران‌نوشت _ در این خصوص گفته است: «دیگر قاچاق وسیله‌ای مانند مداد به صرفه نیست چون تولید کننده درحال عرضه محصول با کیفیت خوبی است و قاچاق بیشتر متوجه محصولاتی است که یا در داخل تولید نمی‌شود یا کمتر تولید می‌شود.» با این وجود و علی‌رغم اینکه تولید داخل حدود ۶۰ درصد از سهم این بازار را به خود اختصاص داده است، اما هنوز هم استفاده از شخصیت‌های انیمیشن‌های خارجی در بازار غلبه دارد که این نشان‌دهنده مشکلات فرهنگی وابسته به این بازار است زیرا با وجود اینکه شرایط اقتصادی سبب شده استفاده از نوشت‌افزار خارجی برای گروه بزرگی از افراد مقرون به صرفه نباشد، اما همچنان در میان تولیدات داخلی هم شاهد استفاده از شخصیت‌های غیر ایرانی همچون باب‌اسفنجی، فروزن و… هستیم.
از طرفی بررسی نحوه تقاضا برای کالاهای خارجی که معمولا به شکل قاچاقی وارد کشور می‌شوند، نشان می‌دهد که دهک‌های پایین‌تر جامعه در گروه متقاضیان نوشت‌افزار خارجی قرار نمی‌گیرند، اما نمی‌توان انتظار داشت همین گروه هم مشتری پر و پا قرص نوشت‌افزارهایی با نشان ایرانی باشند چراکه بازار از محصولاتی با سایر نشان‌ها اشباع شده است.بر اساس رصدی که توسط «گروه پژوهشی اقتصاد فرهنگ» در سال ۱۳۹۸ انجام شده است، شخصیت‌های داستانی پر تقاضا در بازار محصولات فرهنگی کودکان و نوجوانان نشان می‌دهد که محبوب‌ترین کاراکترها برای گروه سنی زیر ۱۵ سال در میان ۱۶ انیمیشن، شخصیت‌های خارجی بودند و «ببعی و ببعو» به عنوان تنها کاراکتر ایرانی فقط توانسته بود نظر دختران را جلب کند. این پژوهش نشان می‌دهد که سه کاراکتر پرطرفدارِ استفاده شده روی نوشت‌افزار برای کودکان به ترتیب «باب اسفنجی»، «مرد عنکبوتی» و «بِن‌تِن» بوده است.
این آمارها درحالی منتشر می‌شود که پژوهشی دیگر نشان داده است محتوای فرهنگی و ایرانی بودن نوشت‌افزار برای تولیدکنندگان مهم‌تر از مصرف‌کنندگان است به شکلی که ۸۵ درصد از تولیدکنندگان تاکید کرده‌اند که حاضر به استفاده از شخصیت‌های ایرانی بر روی محصولات تولیدی خود هستند اما در طرف مقابل درصد کمتری از مصرف‌کنندگان این حساسیت را داشته‌اند که حتما نوشت‌افزاری با نشان ایرانی به دست بگیرند؛ موضوعی که به وضوح اهمیت فرهنگسازی برای استفاده از نوشت‌افزار با نشان ایرانی و بازارپردازی و شخصیت پردازی صحیح را نشان می‌دهد.
قانون از نوشت‌افزار ایرانی حمایت می‌کند؟
عنوان «نوشت‌افزار» در قانون‌گذاری‌ها هم روند یکسانی نداشته است. در گذشته نوشت‌افزار به عنوان یک مقوله خرد و صرفا در حد یک کالای مصرفی مورد توجه قرار می‌گرفت و نگاه مستقلی برای سیاست‌گذاری پیرامون آن وجود نداشت، اما از دهه ۹۰ به بعد توجه به ابعاد مختلف این کالای فرهنگی افزایش یافت. اگرچه شورای عالی انقلاب فرهنگی سندی اختصاصی برای حوزه نوشت‌افزار به تصویب نرسانده، اما از مجموع مصوبات این شورا در خصوص نوشت‌افزار می‌توان دریافت که مهم‌ترین تاکیدها بر دو موضوع ترویج فرهنگ و سبک زندگی اسلامی _ ایرانی و مقابله با تهاجم فرهنگ بیگانه بوده است که البته این موارد هم به گونه‌ای تکرار سیاست‌های کلی حوزه فرهنگ است.
نقطه قوتی که می‌تواند نقطه ضعف هم باشد!
نوشت‌افزار را می‌توان بخشی از صنایع خلاق فرهنگی دانست که برخلاف سایر زیرمجموعه‌های این بخش بُعد صنعتی بیشتری دارد و همین موضوع هم امکان اصلاح برخی چالش‌ها را هموارتر می‌کند، اما از سمت مقابل همین امر ممکن است به پاشنه آشیلی برای برطرف شدن چالش‌ها تبدیل شود چراکه باعث تعدد نهادهای متولی شده و پرداخت به ابعاد فرهنگی را کمرنگ کند.
جایگاه نامشخص نوشت‌افزار در ساختار وزارت فرهنگ
برای ترویج و تبلیغ نوشت‌افزار، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صدا و سیما نقش مهمی دارند و می‌توانند در تعامل و هم‌افزایی با نهادهای فرهنگی و فعالان صنعت در ارتقای محتوایی و بهبود ذائقه مصرف کنندگان مؤثر باشند. اما متاسفانه جایگاه نامشخص صنایع فرهنگی از جمله نوشت‌افزار در ساختار سازمانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باعث شده است که اقدامات هدفمندی در این حوزه به‌ویژه در عرصه فرهنگ عمومی صورت نگیرد.
ناکامی صدا و سیما در بازار پردازی فرهنگی
در این میان سازمان صدا و سیما هم درحالی که با وجود سه شبکه پویا، نهال و امید می‌تواند در زمینه شخصیت‌پردازی، تبلیغ و ترویج گسترده محصولات ایرانی تولید داخل نقشی جدی ایفا کنند، اما سهم اندکی از آثار و شخصیت‌های بومی در سبد مصرف فرهنگی مخاطب کودک و نوجوان را دارد و درگیر مسائلی حقوقی واگذاری امتیازِ استفاده از شخصیت‌ها می‌شود. در نهایت به دلیل ضعف نگاه راهبردی نسبت به موضوع بازارپردازی فرهنگی و فقدان سازوکارهای مشخص حقوقی برای استفاده از حق امتیاز شخصیت‌های متعلق به این سازمان، تولیدکنندگان حتی اگر بخواهند نمی‌توانند از ظرفیت شخصیت‌های صدا و سیما برای بازارسازی و عرضه محصولات شخصیت محور بومی در بلندمدت استفاده کنند. حضور گذرا و موقت شخصیت‌های آثاری همچون کلاه قرمزی، شکرستان، جناب‌خان و … در تولیدات نوشت‌افزار نشان دهنده این امر است.
در زمینه تبلیغات نیز به دلیل بالا بودن تعرفه‌های صدا و سیما و غلبه رویکرد درآمدزایی در این زمینه، تولیدکنندگان نوشت‌افزار که در مقایسه با صنایع کلان، درآمد و گردش مالی قابل ملاحظه‌ای ندارند، در عمل نمی‌توانند از امکان تبلیغات تلویزیونی استفاده کنند.
سود می‌کنند چون قانونی وجود ندارد!
همین موضوع باعث افزایش تمایل تولیدکنندگان به استفاده از شخصیت‌های کم هزینه و پرفروش خارجی شده است زیرا با توجه به اینکه ایران در کنوانسیون‌های بین‌المللی مربوط به «مالکیت معنوی» عضو نیست، به همین دلیل منع حقوقی برای نقض کپی‌رایت وجود ندارد و تولیدکننده می‌تواند از تصاویر کاراکترهای آخرین انیمیشن‌های روی پرده به شکل رایگان برای درج بر روی نوشت افزارهایش استفاده کند. این درحالی است که اگر می‌خواست کپی رایت را رعایت کند باید چند صدهزار دلار بابت آن به خالق شخصیت پرداخت می‌کرد.
موارد ذکر شده در کنار خلاء در نظام آماری و گردش اطلاعات، تصمیم‌های غیرکارشناسانه، مشکلات نیروی انسانی، ساز و کار نامناسب اخذ مالیات و مشکلات اصلی بازار نوشت‌افزار ایران است که باید هرچه سریع‌تر برای آنها چاره اندیشی شود. اما در نهایت به نظر می‌رسد که با وجود ظرفیت‌های فراوان و برخی اقدامات قابل توجه، به دلایلی همچون ضعف در تعاملات میان دستگاهی و توان اندک اجرایی و نظارتی، نقش تنظیم‌گری و تسهیل‌گری نهادها و دستگاه‌های مسئول کمرنگ است.
پی‌نوشت: در بخش‌هایی از این گزارش از اطلاعات مقاله «رونق نوشت‌افزار ایرانی؛ واکاوی مسائل و راهکارهای تقنینی» استفاده شده است.
- منبع خبر : ایسنا
