جشن «مردگیران» در ایران باستان، جشنی برای پاسداشت زن بوده است. این جشن در ایران باستان در پنجمین روز از ماه دوازدهم (اسفند) برگزار می‌شد، که آن را «سپندارمذگان» نیز می‌نامیدند و به نوعی عید زنان بوده است.
به گزارش ایسنا، «اسفندگان» یا «جشن سپندارمذگان»، از جمله جشن‌های دوازده‌گانه ایران باستان بوده است که تقارن روز اسفند (پنمجمین روز از هر ماه در ایران باستان، اسفند یا سپندارمذ نامیده می‌شد) با ماه اسفند را جشن می‌گرفتند. «سپندارمذ» لقب ملی زمین است؛ یعنی گستراننده، مقدس و فروتن. زمین نماد باروری است، به همین دلیل در فرهنگ باستان اسفندگان (اسپندگان) را به‌عنوان نماد تمایلات مادرانه و باروری می‌پنداشتند.
در ایران باستان، خانواده‌ها در این روز پیشکش‌هایی برای سپاس به همسران و بانوان در خانواده و نزدیکان خود تقدیم می‌کردند. «جشن مردگیران» نیز جشنی برای پاسداشت زن بوده است و بسیاری آن را مصادف با روز سپندارمذ و پنجم اسفند می‌دانند.
«هاشم رضی» در کتاب «جشن‌های ایران باستان»، درباره این جشن آورده است: «سپندارمذ روز پنجم از هر ماه و ماه دوازدهم سال است. در شکل معنوی‌اش مظهر بردباری و سازگاری اهورامزداست و در جهان مادی و خاکی نگهبانی زمین به وی سپرده شده است. بنا بر روش و قاعده کلی، روز اسفند به مناسبت تقارن نام روز و ماه جشن بوده است. این جشن همراه با آداب و رسوم و تشریفات ویژه برگزار می‌شد. نخستین جشنی که در این روز برگزار می‌شد، جشن «مردگیران» یا «مژدگیران» بوده است. این جشن ویژه زنان بوده و به مناسبت تجلیل و بزرگداشت‌شان برپا می‌گشت. این جشن را خلف تبریزی، پنج روز آخر اسفند یاد کرده است، اما در سایر منابع روز پنجم (اسفند) یاد شده است.
به بیان ابوریحان «اسفندارمذ، ایزدِ موکل بر زمین و ایزد حامی و نگهبان زنان شوهردوست و پارسا و درست‌کار بوده. به همین مناسبت این روز، عید زنان قرار داشت. مردم به جهت گرامی‌داشت، به آنان هدیه داده و بخشش می‌کردند. در زمان ابوریحان این جشن هنوز رواج داشته است. نه بر آن‌که فقط از هدایا و دهش‌هایی برخوردار می‌شدند، بلکه زنان نوعی فرمانروایی می‌کردند و مردان باید از آن فرمان می‌بردند.
گَردیزی ـ مورخ ایرانی ـ نیز نوشته است: «از این جهت جشن را «مردگیران» می‌گفتند که زنان به اختیار خویش و با آزادی، شوی و مرد زندگی خود را برمی‌گزیدند.»
محمد جعفر یاحقی ـ استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی ـ نیز در کتاب «فرهنگ اساطیر؛ فرهنگ معاصر» درباره این جشن گفته است: «اسفند یا اسپند، در متون پهلوی به معنای برکت بخشنده آمده است. دوازدهمین ماه سال و پنجمین روز از هر ماه شمسی است که نگهبان آن، «سفندارمذ» است و شش جشن مخصوص به خود داشته است.
جشن سپندارمذگان، آیین نکوداشت بانوان ایرانی است. «سپندارمذ»، به معنی فروتنی و پاکی است و پنجمین روز ماه اسفند، (در گاهشمار یزدگری/ساسانی) زمان برگزاری جشن سپندارمذگان یا اسفندگان بوده است. در این جشن، الهه نگهبان بانوان پارسا و نیکخواه ستایش می‌شد. در این جشن مردان برای بانوان خود هدیه آورده و آنان را گرامی می‌داشتند. محبت و عشق مفاهیم اصلی این جشن بود.»
در حال حاضر با توجه به تغییر ساختار گاهشمار ایرانی و ۳۱ روزه شدن شش ماه نخست سال در گاه‌شماری خورشیدی، جشن سپندارمذگان را ۲۸ یا ۲۹ بهمن‌ماه برگزار می‌کنند، درحالی‌که برخی تاریخ گرامی‌داشت سپندارمذگان را همچنان پنجم اسفند ماه می‌دانند.
درباره جشن «مردگیران» نیز اختلاف زمانی وجود دارد؛ زمان برگزاری این جشن در قوچان نوروز است که البته آداب و رسوم خاص خود را دارد.
