میراث هنری اصفهان در خطر فراموشی
به گزارش واحد فرهنگی خبرگزاری صبح اقتصاد فقط کافی است یک بار گذرتان به میدان نقش جهان خورده باشد، هرگز این میدان را با آن رنگ و لعاب مسحور کننده صنایع دستی‌اش فراموش نخواهید کرد.
این میدان زیبا، چهره شیدای پیشکسوتان زیادی را در گذر دالان‌های پیچ در پیچش به خود دیده است و سیاحان و جهانگردان زیادی در سفر به این شهر تاریخی با قلم شان، تصویر زیبایی از این موزه زنده صنایع دستی ایران خلق کرده‌اند و زیبایی‌های بی نظیرش را ستوده‌اند.
گویی نقش جهان و صنایع دستی‌اش ۲ روح در یک پیکرند و هنرمندان شاهرگ حیاتی که بر پیکره تاریخی ایران و اصفهان می‌تپند.
اما امروز چالش های جدی پیش روی هنرمندان نصف جهان که زندگی‌شان با هنر و صنایع دستی عجین شده است وجود دارد و روایت سه چهره فعال این حوزه، تصویری روشن از عمق این بحران را به ما نشان می‌دهد.
نخست؛ مافیا و نابودی هنر میناکاری
هنرمند میناکار اصفهانی با انتقاد شدید از گرانی مواد اولیه، نبود حمایت و نفوذ مافیا در بازار، هشدار می‌دهد که ۸۰ تا ۹۰ درصد میناکاری اصفهان نابود شده و ادامه روند فعلی، این هنر اصیل را به پایان راه می‌رساند.
احمد تاتایی که بیش از ۲ دهه در این هنر فعالیت داشته می‌گوید: زمانی یک بشقاب مینا را ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان تولید می‌کردیم اما امروز همان بشقاب نزدیک ۶۰۰ هزار تومان برای هنرمندش تمام می‌شود و این گرانی بخشی ناشی از قیمت جهانی است اما عمده مشکل، داخلی و ناشی از سوءمدیریت است.
وی با اشاره به تجربه محدود صادراتش به آلمان توضیح داد: توان تولید بالا را داریم و در کارگاه خودم در بخش لعاب‌کاری، در یک روز ۳۰۰ بشقاب تولید می‌شد اما نبود ارتباطات بین‌المللی، موانع اداری و بی‌برنامگی باعث شد صادرات ادامه پیدا نکند.
وی همچنین از آثار بی‌کیفیت و تقلبی که به اعتبار میناکاری لطمه زده‌اند، انتقاد کرده و می‌گوید: تلاش‌هایش برای تشکیل کنسرسیوم واردات مواد اولیه با مانع‌تراشی مافیا بی‌نتیجه مانده است و اتحادیه فقط در حد حرف حمایت می‌کند و در عمل کاری انجام نمی‌دهد.
تاتایی مهم‌ترین راهکار احیای این هنر را همگرایی بین تولیدکنندگان و صادرکنندگان بزرگ دانست و افزود: اگر این اختلافات حل شود، صنایع دستی می‌تواند تا نصف درآمد کشور از نفت را تأمین کند اما در شرایط فعلی، نسل جدید با این وضعیت، علاقه‌ای به یادگیری ندارد و ما در اقتصاد هنر به تغییر جدی نیاز داریم.
وی سیاست‌های میراث فرهنگی را ناکارآمد توصیف کرد و گفت: اگر این سیاست‌ها درست بود، کارگاه من تعطیل نبود و من الان سر کار خودم بودم. متأسفانه همه چیز به پر کردن فرم‌ها و ارائه آمار روی کاغذ خلاصه شده و نتیجه‌ای در عمل ندارد.
دوم؛ مافیای هنر، منافع فروش آثار فاخر را می‌بلعد
اما پیشکسوت هنر سوخت اصفهان، روایت تلخ‌تری ارائه دارد. او از وضعیت بحرانی هنرمندان این شهر می گوید؛ از اینکه مافیای هنر، منافع فروش آثار فاخر را می‌بلعد و جیب هنرمند خالی می‌ماند.
علی خوشنویس زاده می‌گوید: مافیای هنر سودهای هنگفت را از فروش آثار صنایع دستی به جیب می‌زنند، در حالی که هنرمندان سازنده این آثار از مشکلات معیشتی و نبود جایگاه مناسب رنج می‌برند.
وی به تجربه چهار دهه زندگی و فعالیت هنری خود در میدان نقش جهان، مرکز هنرهای سنتی اصفهان، اشاره می‌کند و می‌گوید: بسیاری از هنرمندان یا شغل خود را تغییر داده‌اند و به کلی از هنر دست کشیده‌اند، زیرا هیچ حمایتی نمی‌بینند و شرایط به‌شدت دشوار است.
خوشنویس زاده با تاکید براینکه هنر اصفهان باید هر روز زنده باشد، نه فقط در یک روز خاص، راهکارهایی مانند ایجاد مسیر مستقیم بین گردشگران و کارگاه‌های هنری، ثبت و شناسنامه‌دار کردن آثار فاخر، استفاده از مواد اولیه باکیفیت و تقویت دیپلماسی فرهنگی را برای عبور از این وضعیت ضروری می‌داند.
وی با بیان اینکه هنرمندان اصفهان با عشق و جان در مسیر هنر قدم گذاشته‌اند، خواستار ایجاد مراکز پشتیبانی و ثبت و شناسنامه‌دار کردن آثار فاخر شد تا این میراث فرهنگی گران‌بها حفظ و به نسل‌های آینده منتقل شود.
این هنرمند پیشکسوت هنر سوخت ایران هشدار داد: تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی مانع بزرگی بر سر راه خریداران خارجی است.
سوم؛ بحران اصلی، ضعف صادرات و حمایت دولتی است نه مافیا
در مقابل، رییس اتحادیه صنایع دستی اصفهان اصل وجود «مافیای هنر» را رد کرده و می‌گوید: مشکل اصلی، ضعف در صادرات، نبود حمایت‌های دولتی و کمبود تسهیل‌گری است.
مجدالدین تاج می‌گوید: بسیاری از هنرمندان حاضرند آثارشان را ارزان بفروشند چون بازار داخلی ضعیف شده است.
وی با تاکید بر تفاوت نقش بازرگان و دلال در بازار، توضیح داد: بازرگان نقشی تعریف شده و قانونی دارد که به عنوان واسطه بین تولیدکننده و مصرف‌کننده فعالیت می‌کند، اما دلالی و سوءاستفاده، مشکل بزرگ هنرمندان نیست. بلکه، ضعف در صادرات و نبود زیرساخت‌های حمایتی از جمله بیمه، معافیت های مالیاتی و تسهیلات بانکی است که به تولید و فروش لطمه زده است.
تاج با اشاره به ضرورت برندسازی و بازاریابی حرفه‌ای برای صنایع دستی، افزود: ما باید به سمت صادرات قدرتمند حرکت کنیم تا از بازار داخلی محدود فراتر رفته و محصولات‌مان در بازارهای جهانی شناخته شود، اگر دولت بتواند موانع صادرات را حذف کند و به تسهیل‌گری بپردازد، وضعیت بسیار بهتر خواهد شد.
وی درباره قیمت‌گذاری آثار هنری گفت: در حال حاضر قیمت مشخصی برای آثار هنری وجود ندارد و همین باعث می‌شود واسطه‌ها با گران‌فروشی به هنرمندان آسیب بزنند.
تاج همچنین درباره تقسیم وظایف میان تولیدکنندگان و بازرگانان تاکید کرد: تولیدکننده باید تمام تمرکز خود را روی تولید بگذارد و فروش و صادرات را به بازرگانان حرفه‌ای بسپارد تا کارآمدی و تخصص هر بخش حفظ شود.
رییس اتحادیه صنایع دستی اصفهان گفت: اگر اختیار کامل داشتم، اولویت نخست را بر حذف موانع صادرات می‌گذاشتم. به‌طور مثال مشکلات مربوط به ماده ۳۷ آیین‌نامه صادرات را رفع می‌کردم تا هنرمندان بتوانند راحت‌تر و مستقیم محصولات خود را صادر کنند. حل مشکل فروش و صادرات، خود به خود زنجیره مشکلات دیگر را کاهش خواهد داد.
این روایت‌های سه‌گانه از هنرمندان و فعالان صنایع دستی اصفهان، نشان می‌دهد که بحران این حوزه فقط یک علت ندارد؛ بلکه شبکه‌ای از عوامل ساختاری و اقتصادی آن را شکل داده‌اند.
از یک سو، هنرمندانی هستند که از نفوذ مافیا و دلالی سخن می‌گویند و آن را عامل اصلی نابودی کیفیت و انگیزه در هنر می‌دانند و از سوی دیگر، پیشکسوتان برای ما فشار معیشتی و بی‌حمایتی را تا مرز ترک حرفه و حتی از دست رفتن جان همکارانشان به تصویر می‌کشند.
اما در برابر این دیدگاه‌ها، اتحادیه صنایع دستی، ریشه مشکل را در ضعف صادرات، نبود برنامه‌ریزی دولتی و فقدان ساختار حمایتی می‌بیند و وجود «مافیا» را انکار می‌کند.
در نهایت، آنچه در تمام روایت‌ها مشترک است، نبود سیاست‌گذاری مؤثر، گسست میان تولیدکننده و بازار جهانی و فرسایش انگیزه در نسل جدید هنرمندان است و اگر این شکاف‌ها پر نشود، میراث هنری اصفهان به سمت فراموی می‌رود و فرصت‌های اقتصادی بی‌بدیلی که می‌تواند با نفت برابری کند، نیز از دست خواهد رفت.
اصفهان با ۱۹۶ رشته صنایع دستی بعنوان دومین شهر جهانی صنایع دستی در جهان شناخته شده است.
از ۶۰۲ رشته صنایع دستی شناسایی شده در دنیا ۲۹۹ مورد مربوط به ایران و از این تعداد ۱۹۶ رشته مربوط به استان اصفهان است.
- منبع خبر : ایرنا
