چرا نقش‌های صفوی «سردر قیصریه» اصفهان جان نمی‌گیرند؟
به گزارش واحد فرهنگی خبرگزاری صبح اقتصاد ممکن است در گذر از زیر سردر بازار قیصریه اصفهان، این اندیشه از ذهن شما عبور کرده باشد که چرا نقاشی‌های فاخر این بنای صفوی در معرض باد و باران به حال خود رها شده‌اند و در حالی که بخش‌هایی از نگاره‌های آن رنگ باخته‌اند، مرمت و یا حتی بخش‌های از بین رفته آن بازسازی نمی‌شوند؛ این‌ها پرسش‌های برخی مخاطبان میراث دوست هست و آنچه در گزارش پیش رو می‌خوانید پاسخ به همین ابهامات است.
سردر بازار قیصریه تابلویی بی‌نظیر از نگارگری مکتب اصفهان است که از هر سوی میدان نقش جهان، به گونه‌ای جلوه‌گری و مخاطب را جذب تماشا می‌کند و به جرات می توان گفت این اثر یکی از بی‌نظیرترین دیوارنگاره‌های صفوی را در پیشانی بازار قیصریه اصفهان نمایان می‌سازد.
این سردر باشکوه راه به سوی بازار بزرگ اصفهان دارد و به گونه‌ای بازار و میدان صفوی را به بخش سلجوقی شهر شامل مجموعه‌ای از بازار، میدان و مسجدی که با عنوان «عتیق» می‌شناسیم وصل می کند.
پیشانی بلند سردر روایتی تصویری از جنگ شاه عباس با ازبک‌ها است که گفته می شود پیروزی در آن برای صفویان نقطه عطفی بوده است. جانب چپ، ضیافتی از رقص و شادمانی مجالس اروپاییان را نمایش می‌دهد و در قسمت راست این جلوخانِ زیبا، تابلویی از شکارگاه صفوی جلوه‌گر است.”نقش‌های صفوی”
سیطره رنگ‌های ایرانی چون لاجوردی، عنابی، اُخرایی و فیروزه‌ای با منشا گیاهی، حیوانی، معدنی و یا دست‌ساز بر گیرایی این شاهکار صفوی افزوده و همه آنچه از نقاشی مکتب اصفهان در این دیوارنگاره در میدان نقش جهان شما را میخکوب تماشا می‌کند، چکیده‌ای از هنر رضا عباسی، معروفترین نقاش عصر صفوی و شاگردانش است.
دیوارنگاره‌های دیگری با مضامین صحنه‌های نبرد شاهان صفوی در جنگ‌هایی چون چالدران و یا ضیافت‌های آنان در پذیرایی از سران کشورهایی چون هندوستان و ترکستان در عمارت چهلستون اصفهان، نمونه‌های بارزی از نقاشی مکتب اصفهان و مربوط به دوران صفوی است که البته از گزند باد و باران در امان بوده‌اند اما دیوارنگاره‌های سردر بازار قیصریه در برابر گزند فرسایش‌های جوی و البته بی‌توجهی‌ها در تمام دوران گذشته آسیب‌پذیر بوده‌اند.”نقش‌های صفوی”
روایت حفاظت از نقاشی‌های قیصریه
در این پیوند، ناظر تزئینات معماری اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان به ایرنا گفت: در بخش میانی جداره مقابل، صحنه نبرد شاه اسماعیل صفوی با شیبک‌خان ازبک به تصویر کشیده شده که از نظر تاریخی و سیاسی اهمیت زیادی دارد. سمت چپ، نقش شکارگاه و سمت راست، صحنه ضیافت با حضور تعدادی از شخصیت‌های اروپایی دیده می‌شود.
بهشاد حسینی افزود: این بخش‌ها به دلیل قرار گرفتن در معرض نور آفتاب، دچار پوسته شدگی رنگ بوده‌اند که اکنون عملیات تثبیت روی آن‌ها انجام شده است. بخش بالایی سردر نیز که نماد اصفهان را در بر دارد، با کاشی‌کاری‌های هم‌دوره ساخت بنا تزئین شده، هرچند در طول زمان مرمت‌هایی نیز روی آن صورت گرفته است.
وی با بیان اینکه سردر قیصریه چندین قرن در معرض نور مستقیم خورشید، تغییرات دمای روز و شب، سرما و گرما و شرایط محیطی بیرونی بوده است، گفت: این عوامل به مرور باعث فرسایش و محو شدن رنگ‌ها شده و مشکلات متعددی برای نقاشی‌ها ایجاد کرده است.
حسینی افزود: ما در رویکرد مرمتی خود تلاش می‌کنیم مداخله‌ای حداقلی و برگشت پذیر داشته باشیم تا مرمت امروز مانعی برای مرمت‌های آینده نباشد.
وی تصریح کرد: هرگونه افزودن مواد جدید به ساختار نقاشی‌ها می‌تواند در آینده مشکلاتی ایجاد کند، زیرا جدا کردن آن‌ها بدون آسیب‌زدن به اثر تقریباً غیرممکن است.
این کارشناس تزئینات وابسته به معماری گفت: هدف اصلی در مرمت، تثبیت و حفاظت از آنچه باقی مانده است و نه بازسازی کامل و ایجاد جلوه‌ای تازه که اصالت اثر را خدشه‌دار کند.
حسینی تاکید کرد: اصول پذیرفته‌شده مرمت بر حداقل مداخله و برگشت‌پذیری تأکید دارد.
وی افزود: از این‌رو، رنگ‌آمیزی یا پوشاندن بخش‌های خالی با مواد جدید، برخلاف این اصول است و می‌تواند هویت تاریخی اثر را تغییر دهد.”نقش‌های صفوی”
وی با اشاره به آخرین اقدامات مرمتی در حدود سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ درباره برخی اظهار نظرها برای نصب شیشه محافظ برای پیشگیری از فرسایش‌های جوی گفت: چنین اقدامی اگر با اصول فنی فاصله گذاری مناسب انجام نشود، باعث حبس رطوبت، تعریق و در نتیجه آسیب بیشتر به لایه‌های نقاشی خواهد شد. همچنین، محصور کردن اثر با شیشه، امکان ثبت تصاویر مناسب عکاسی را نیز از بین می‌برد.
این کارشناس تزیینات وابسته به معماری تأکید کرد: آثار شاخص همواره در معرض توجه کارشناسان و یگان حفاظت میراث فرهنگی هستند و در صورت بروز خطر، اعتبار لازم برای رفع آن اختصاص می‌یابد. با این حال، حفظ اصالت اثر و رعایت اصول علمی مرمت، اولویت اصلی ما در مواجهه با چنین میراث ارزشمندی است.”نقش‌های صفوی”
حکایت یک شاهکار رنگ باخته
همچنین یک کارشناس ارشد آثار تاریخی اصفهان گفت: مرمت کامل این بنا حدود ۲ دهه پیش توسط استاد بختیار صفایی‌پور از مرمت کاران برجسته تزئینات فرهنگی، انجام شد. در آن زمان، کار با کیفیت بسیار بالا و مطابق اصول علمی مرمت صورت گرفت اما از آنجا که این بنا در فضای باز قرار دارد، به‌طور طبیعی هر ۲۰ سال یک‌بار نیازمند مرمت مجدد است. این امر به شرایط محیطی، فرسایش ناشی از تغییرات آب و هوایی و تابش مستقیم نور خورشید بستگی دارد.”نقش‌های صفوی”
محسن نکویی افزود: در حال حاضر، نظارت کامل بر بنا انجام می‌شود و بخش‌های شمالی و غربی آن به طور کامل مرمت شده‌اند.
وی اضافه کرد: در صورت مشاهده نیاز به استحکام بخشی یا تثبیت لایه‌ها، باید اعتبار لازم از پایگاه میراث جهانی میدان نقش جهان اختصاص یابد تا اقدامات مرمتی انجام شود.
این کارشناس مرمت درباره علت عدم بازسازی بخش‌هایی که رنگ آن‌ها از بین رفته یا آسیب دیده، گفت: اصول مرمت ایجاب می‌کند که اصالت اثر حفظ و از هرگونه مداخله بیش از حد خودداری شود.
نکویی افزود: بازسازی کامل تنها زمانی ممکن است که مستندات کافی برای احیای دقیق نقش و رنگ وجود داشته باشد، در غیر این صورت مرمت محدود به تثبیت و حفاظت لایه‌های موجود می‌شود تا کیفیت اثر حفظ و از آسیب بیشتر جلوگیری شود.
وی درباره بخش‌هایی از جبهه شمالی که صحنه نبرد با ازبک‌ها را نشان می‌دهد و دچار ریزش شده است، گفت: علت اصلی این آسیب، گذر زمان و شرایط محیطی است. در زیر این بخش، بخشی از پنجره‌ها قرار دارد که در گذشته باز بوده و همین موضوع به فرسایش بیشتر کمک کرده است.
پیگیری ایرنا برای مصاحبه با مدیر پایگاه میراث جهانی میدان نقش جهان تا لحظه انتشار این گزارش بی‌نتیجه بود.
به گزارش ایرنا، سردر قیصریه اصفهان یکی از آثار تاریخی و فرهنگی مهم شهر اصفهان در جانب شمال میدان نقش جهان است. این سردر با نقاشی‌های باشکوه کاشی‌کاری و صفوی آراسته و در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ به شماره ۱۰۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
- منبع خبر : ایرنا
