احسان محمدی- چندسال پیش، دوستی سراسیمه زنگ زد و گفت همین الان در تبلیغ تلویزیونی برای فروش واحدهای یک مجتمع تجاری او را هم نشان داده‌اند که مشغول قهوه خوردن در کافی‌شاپ مجتمع است.

عموم مردم از اینکه تصویرشان به این صورت بارها از رسانه‌ای پخش شود خوشحال می‌شوند اما نکته ماجرا این بود که بزرگوار تنهایی کافی‌شاپ نرفته بود. گفت قصد ازدواج و آشنایی بیشتر با کسی داشته ولی رابطه‌شان به نتیجه نرسیده و حالا با فرد دیگری ازدواج کرده و به او گفته تو عشق اول و آخر همه زندگیم هستی!

درخواست کمک داشت و اینکه چطور می‌تواند مانع از بازپخش ویدئو شود. تبلیغ را دیدم، از طبقات بالا فیلمبرداری می کردند، در گوشه‌ای از فضای عمومی وسط مجتمع که به عنوان کافی شاپ از آن استفاده می‌شد نشسته بودند و چندان آشکار نبود برای همین ماجرا ختم به خیر شود. اما استرسی که او کشید تا مدت پخش این تبلیغ به پایان برسد کُشنده بود.

هر روز در سایت‌ها و خبرگزاری‌ها، روزنامه‌ها و شبکه‌های اجتماعی عکس‌های بسیار زیادی منتشر می‌شود.

«عکس و ویدئو» تکمیل‌کننده خبر هستند برای همین عموماً مطالبی که در تیتر آن «+عکس» بیاید بیشتر کلیک می‌خورند. هر چه موضوع داغ‌تر، اشتیاق برای دیدن عکس و ویدئو بیشتر.

اینستاگرام به عنوان کشوری یک میلیارد نفری بر پایه همین اشتیاق به دیدن عکس و ویدئو بنا شده و به زودی حتی از فیسبوک هم سبقت می‌گیرد. اما یکی از نکاتی که بسیاری از کاربران از آن اطلاع ندارند این است که آیا دیگران حق دارند عکس آنها را بدون اجازه منتشر کنند؟ وقتی در مترو، خیابان، موزه یا رستوران هستیم چطور؟

بسیاری بعد از انتشار ویدئوی ستاره اسکندری گفتند که او حق دارد به خاطر اینکه بی‌خبر سوژه فیلمبردار شده از او شکایت کند. اما آیا این عمل ممکن است؟ پلیس فتا هر روز با پرونده‌هایی از این دست برخورد می‌کنند که موضوع آن انتشار عکس و ویدئو بدون اجازه قربانیان بوده و متهمان می‌گویند نمی‌دانستیم جرم است!

آیا کسی حق دارد بدون اجازه از ما عکس و فیلم بگیرد؟

سال گذشته كامبيز نوروزي، حقوقدان و كارشناس رسانه در نشست «حقوق حرفه اي فتوژورناليسم در ايران» به صورت مفصل در مورد این حق و حقوق صحبت کرد که دانستن آن برای همه ما که هر روز دانسته و ندانسته در معرض هزاران دوربین عکاسی و گوشی تلفن همراه قرار داریم الزامی است.

آنچه می خوانید خلاصه این نشست است:

عكاسي در «فضاهاي عمومي»:

استاديوم‌های ورزشي، خيابان، سازمان‌ها و شركت‌های دولتی، راهروي وزارت‌خانه‌ها فضاي عمومی محسوب می‌شود عكاس مي‌تواند در اين فضاها بدون کسب اجازه از دیگران عكاسي كند.

فضای عمومی، فضایی است همه افراد می‌توانند در آن وارد شوند. مانند پارک‌ها، مجتمع‌های تجاری، فرودگاه، ترمینال، اتوبوس، مترو و ..

عکاسي در «فضاهاي نيمه خصوصي، نيمه دولتي»:

رستوران، سالن تاتر، سالن كنسرت، سالن های ورزشي از نظر مقررات قانوني اداره اماكن، مكان‌هاي عمومي تعريف می‌شوند اما در واقع نيمه‌خصوصي و نيمه‌عمومي هستند. ورود به فضاهای نيمه خصوصي براي عكاسی بايد با اجازه انجام شود.

 عكاسي در« فضاهاي خصوصی»:

خانه، اتومبيل و چهره افراد فضاهاي خصوصي هستند كه عكاسي به صورت مطلق ممنوع است. عكسبرداري از مكان هاي نظامي و امنيتي شامل كلانتري، پادگان، زندان و ساختمان‌هاي وزارت اطلاعات و مكان‌هايي كه تابلو هشدار«عكاسي ممنوع» دارد از نظر حقوقي و قانوني ممنوع است.

عکاسی از «سلبریتی ها»:

افرادي كه بنا به انتخاب مستقيم و غيرمستقيم عمومي به منزلت هاي بالاي رسمي وغيررسمي رسيدند داراي حريم خصوصي مترادف با مردم عادي نيستند و مسايل مالي آن ها و بسياري از موارد ديگر مطلقا حريم خصوصي نيست. ورزشكاران، سلبريتي ها، مسئولين و افراد سياسي چون در تعامل با جامعه هستند و به منابع قدرت نزديك هستند، قابليت الگو سازي دارند و برهمين اساس حق نظارت بر اين افراد براي رسانه محفوظ است.

عکاسی از چهره افراد:

عكاسي از چهره افراد منوط به اجازه فرد است و يكي از مهمترين مشكلاتي كه عكاسان خياباني با آن روبرو هستند عكسبرداري از چهره افراد در جامعه است. هر عكاسي تنها با اجازه مي‌تواند فردي را در سوژه كانوني عكس خود قرار دهد ولي در تصاويري كه تعدد چهره افراد به نحوي است كه به صورت دقيق قابل شناسايي نيست نيازي به اجازه ندارد.

اما در تمامي متينگ‌هاي سياسي و مدني عكاسي از چهره افراد بلامانع است. برخورد حقوقي با عكسبرداري از چهره افراد در برخي فضاها مستثنا است كه مي توان به فضاهايي اشاره كرد كه افراد براي تظاهر و نمايش در آن مكان ها حضور پيدا كرده اند كه در مباحث حقوقي چنين تعريف شده است كه «از حق بر چهره خود اعراض كرده است» و حتي برخي آرايش ها هم براي جلب توجه انجام مي دهند.

بر این اساس وقتی در خیابان راه می‌روید، دست کسی را گرفته‌اید، سیگار دود می‌کنید، گوشه‌ای خوابتان بُرده، مشغول پرتاب کردن زباله به خیابان هستید، با کسی گلاویز شده‌اید، در یک فروشگاه مشغول خرید هستید، به گربه‌ای غذا می‌دهید،  دست پیرمرد ناتوانی را گرفته اید و برای گذر از خیابان کمکش می‌کنید و … باید بدانید که ممکن است سوژه یک عکاس شوید و چند دقیقه بعد عکس تان در شبکه‌های مجازی دست به دست شود.

نکته اینجاست که بسیاری از مردم و برخی از عکاسان به این حق و حقوق قانونی اشراف ندارند و هنوز به صورت مشخص و روشن توضیح داده نمی‌شود. عده ای که آبرویشان به خطر می‌افتد هم نمی‌دانند چطور و به چه کسی شکایت کنند.

توصیه کلی «از کسی عکاسی نکنید» هم بر اساس توضیحات این حقوق‌دان محل نقد است، آیا میان عکاس (دارای مجوز و کارت عکاسی) با کسی که با تلفن همراه عکس و فیلم می‌گیرد تفاوتی وجود دارد؟ آیا اگر کسی از یک چهره سیاسی هنگام یک تخلف عکس و فیلم گرفت، از مصونیت برخوردار است؟ و … لازم است به منظور تضیع حق عمومی و همینطور عدم محدودیت برای کار عکاسان، آگاهی عمومی در این باره افزایش پیدا کند.

روشن است که این روزها در خانه شیشه‌ای به سر می‌بریم. حریم خصوصی هر روز کوچکتر و کوچکتر می‌شود،به همین خاطر باید بیش از هر زمان دیگری مراقب پیرامون مان باشیم، البته اگر گوشی‌های موبایل اجازه بدهند موقع رد شدن از خیابان سرمان را بالا بگیریم و متوجه ماشینی که به سمت‌مان می‌آید بشویم!