توسعه بازار صادراتی بحران گاز را حل می‌کند؟
به گزارش واحد اقتصادی خبرگزاری صبح اقتصاد در هفته‌های گذشته به صورت همزمان شاهد پدیده‌هایی مانند قطعی گاز، خاموشی برق و آلودگی هوا بوده‌ایم که هر یک از کارشناسان تحلیل‌های متفاوتی درباره آنها بیان کرده‌اند. این مثلث شوم هر چند تنها برای مدت یک یا دو هفته برخی مشکلاتی را در کشور ایجاد کرد، اما باید توجه داشت که از بروز این اتفاقات نباید به سادگی عبور کرد، زیرا آنها در حال هشدار دادن درباره چالش‌های آینده کشور در تامین انرژی مورد نیاز و مسائل زیست‌محیطی پیرامون آن هستند.
در این بین هر چند حل مشکلات مربوط به تامین گاز و برق و مسائل زیست محیطی باید به صورت ریشه‌ای و با دید کارشناسی مورد توجه مسئولین امر قرار بگیرند، اما محور اصلی اظهارنظرات مسئولین دولتی این بوده است که در شرایط کنونی هیچ راهکاری به جز انتخاب یکی از اضلاع این مثلث شوم وجود ندارد. درحالی که بررسی جوانب مختلف بیانگر وجود راهکارهای خرد و کلان برای حل ریشه‌ای این مشکلات سه‌گانه می‌باشد.
در این راستا خبرگزاری فارس در قالب پرونده‌ای با عنوان «مثلث شوم» به راهکارهای حل بحران قطعی گاز، خاموشی برق و آلودگی هوا می‌پردازد. در این پرونده به بررسی پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری می‌پردازیم.
یکی از سوالات اصلی که در اذهان عمومی در روزهای اخیر ایجاد شده این است که چگونه ایران دومین دارنده منابع گازی دنیاست اما برای تامین گاز موردنیاز در داخل کشور با کمبود گاز مواجه شده است؟ به بیان دیگر اگر دومین دارنده منابع گازی دنیا دچار کمبود گاز است، پس بقیه کشورهایی که اصلا منابع گازی ندارند چگونه انرژی موردنیازشان را تامین می‌کنند؟ به این سوال در گزارشی با عنوان «مثلث شوم-۴| چرا ایران، دومین دارنده منابع گاز دنیا، دچار کمبود گاز شد؟» به طور مفصل پاسخ داده شده است.
در گزارش قبلی با مقایسه اعداد و ارقام مربوط به منابع گاز و میزان تولید دو کشور ایران و روسیه مشخص شد که تولید گاز ایران فاصله زیادی با کشور روسیه دارد و در نتیجه باید فکری به حال افزایش تولید گاز در کشور کرد. راهکار ارائه شده برای تامین مالی برای توسعه میادین گازی نیز مبنی بر مشارکت با کشورهای متقاضی گاز ایران تعریف شد که البته لازمه این کار وجود یک دیپلماسی فعال برای فتح بازارهای منطقه‌ای است.”توسعه بازار صادراتی بحران گاز را حل می‌کند؟”
در این گزارش به بررسی وضعیت مصرف گاز دو کشور ایران و روسیه پرداخته می‌شود تا به این دو پرسش پاسخ دهیم: ۱- آیا واقعا مصرف گاز در ایران غیربهینه است؟ اگر بله، چه چالش‌ها و راهکارهایی برای بهینه‌سازی مصرف گاز وجود دارد؟
*ایران نصف روسیه گاز مصرف می‌کند اما غیربهینه!
آمار مربوط به میزان منابع گازی و میانگین تولید، مصرف و صادرات گاز دو کشور ایران و روسیه در جدول ۱ قابل مشاهده است. شاید با مقایسه آمار جدول ۱ ابتدا این شائبه در ذهن مخاطب ایجاد شود که کشور روسیه تقریبا دو برابر ایران جمعیت دارد و مصرف گاز آنها نیز تقریبا دو برابر کشور ایران است. در نتیجه ظاهرا مصرف گاز ایران آن قدری هم که گفته می‌شود غیربهینه و مسرفانه نیست.
درباره این موضوع باید توجه داشت که مباحث مربوط به مصرف گاز برای ایجاد گرمایش بسته به مناطق جغرافیایی و آب و هوایی معنا پیدا می‌کند. کشور ایران از لحاظ وضعیت آب و هوایی جزو مناطق گرمسیر محسوب می‌شود و در طول سال تنها ۴۵ روز الی دو ماه سرمای شدید وجود دارد. اما کشور روسیه در منطقه سردسیر واقع شده است که در طول یک سال، هوای ۷ الی ۸ ماه آن به شدت سرد است. در نتیجه صرف مقایسه ظاهری میزان مصرف گاز ایران و روسیه بدون توجه به ملاحظات آب‌وهوایی درست نیست.
به طور کلی یکی اصلی‌ترین دلیل مصرف بالای گاز در ایران این است که شاخص‌های بهره‌وری در تجهیزات و واحدهای مسکونی و تجاری رعایت نشده است. هر چند فرهنگ نادرست مصرف گاز توسط مردم نیز این موضوع را تشدید کرده است، ولی دلیل اصلی مصرف بالای گاز به بخش حکمرانی انرژی مربوط بوده و به عدم اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز توسط وزارت نفت و شورای عالی انرژی برمی‌گردد. خبرگزاری فارس در گزارشی با عنوان «طرح‌های ناقص وزارت نفت برای بهینه‌سازی مصرف گاز با هدف رفع تکلیف/ مثل همیشه فقط مردم مقصرند!» به بررسی سهل‌انگاری‌های وزارت نفت در اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی پرداخته است.”توسعه بازار صادراتی بحران گاز را حل می‌کند؟”
*اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز، نیازی به جیب پُر پول ندارد
یکی از چالش‌های جدی برای اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز به تامین مالی آنها برمی‌گردد و طبق معمول دستگاه‌های دولتی برای توجیه ناکارآمدی خود در اجرای این پروژه‌ها، فقدان منابع مالی لازم را بهانه می‌کنند. این موضوع در حالی است که با اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز، ظرفیت مازاد گاز ایجاد می‌شود که می‌توان با فروش آن، هم اصل سرمایه‌گذاری اولیه را پوشش داد و هم سود زیادی را نصیب دولت کرد.”توسعه بازار صادراتی بحران گاز را حل می‌کند؟”
به عنوان مثال در تصویر ۱، یکی از طرح‌های تدوین شده برای بهینه‌سازی مصرف گاز در کشور مبنی بر اصلاح کارآیی موتورخانه‌ها را مشاهده می‌کنید. طبق این طرح که در سال ۹۴ به تصویب رسیده است، حجم سرمایه موردنیاز برای افزایش کارایی موتورخانه‌های ۶۰۰ هزار واحد مسکونی و تجاری حدود ۲ میلیارد دلار برآورد شده و مدت زمان اجرای این پروژه ۱۰ سال می‌باشد.
با اجرای این طرح بعد از ۵ سال (۶۰ ماه) اصل سرمایه از طریق ایجاد ظرفیت مازاد گاز و فروش آن بازمی‌گردد. طبق محاسبات کل درآمد حاصل از این طرح ۳٫۹ میلیارد دلار است. یعنی با اجرای این پروژه، دولت دو برابر هزینه اولیه، درآمد به دست می‌آورد. همچنین اجرای این طرح باعث کاهش مصرف روزانه ۷٫۹ میلیون متر مکعب خواهد شد. متاسفانه این طرح علیرغم توجیه اقتصادی از سال ۹۴ تا کنون خاک می‌خورد.
همانطور که گفته شد تامین مالی طرح‌های بهینه‌سازی از محل صرفهجویی حاصله امکان‌پذیر است. در این راستا نصرت‌الله سیفی مدیرعامل اسبق شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت به فارس گفت: «انجام کار بهینه‌سازی جیب پُر پول نمی‌خواهد و از محل صرفهجویی می‌توانید منابع مالی را ایجاد کنید. فقط تفاوتش این است که اختلاف زمانی وجود دارد. یعنی برای انجام پروژه در ابتدا پول لازم است ولی در بهینه‌سازی در پایان پروژه پول به دست میآید».
وی افزود: «در نتیجه لازم است کاتالیزروی در میان باشد تا پول اولیه به نحوی تامین شود. توجه داشته باشید که نتیجه بهینه‌سازی مصرف به قدری پول می‌آورد که هم سرمایه اولیه برمی‌گردد و هم سود آن. این ایده در بند ق تبصره ۲ قانون بودجه ۹۳ تبدیل به قانون شد و اصلا خود این موضوع یک مفهوم استارت‌آپی است که از محل صرفهجویی، پول به دست میآوریم».”توسعه بازار صادراتی بحران گاز را حل می‌کند؟”
* ایجاد ظرفیت صادراتی باعث حرکت لکوموتیو بهینه‌سازی مصرف گاز می‌شود
تا اینجا گفته شد که منابع مالی موردنیاز برای اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی از محل صرفهجویی انجام شده قابل تامین است، اما در این بین یک نکته کلیدی وجود دارد. هزینه اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز در ایران و سایر کشورها تقریبا برابر است اما آیا قیمت فروش داخلی گاز در ایران و سایر کشورها نیز یکسان است؟
به بیان دیگر فرض کنید وزارت نفت می‌خواهد پروژه بهینه‌سازی مصرف گاز را انجام دهد. در این راستا باید هزینه‌ای را برای اجرای پروژه متقبل شود. بعد از اجرای پروژه بهینه‌سازی، روزانه مقداری ظرفیت مازاد گاز ایجاد می‌شود. برای بازگشت اصل سرمایه و سود آن می‌توان با این گاز آزاد شده دو کار را انجام داد: ۱- گاز آزاد شده را در داخل کشور مصرف کرد ۲- گاز آزاد شده را به کشورهای همسایه صادر کرد.
در این حالت اگر برنامه وزارت نفت فروش گاز آزادشده در داخل کشور و به بخش خانگی و تجاری باشد که درآمد خاصی نصیب این وزارتخانه نمی‌شود، زیرا قیمت گاز در ایران برخلاف سایر کشورها بسیار ناچیز بوده و به صورت تکلیفی تعیین می‌شود و اختلاف زیادی با قیمت واقعی گاز دارد. لذا اگر برنامه وزارت نفت، فروش گاز آزاد شده در داخل کشور باشد، اساسا بازگشت سرمایه بسیار کند انجام می‌شود و این کار را از صرفه می‌اندازد. لذا اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی به دلیل قیمت تکلیفی گاز در کشور توجیه اقتصادی نخواهد داشت.
در نتیجه زمانی اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز توجیه اقتصادی خواهد داشت که وزارت نفت همزمان با یک دیپلماسی فعال در حوزه انرژی، سیاست افزایش صادرات گاز به کشورهای همسایه را در پیش بگیرد. زیرا قیمت‌های صادراتی گاز برخلاف قیمت‌های تکلیفی داخلی ارقام قابل توجهی هستند و در صورت اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی و صادرات گاز آزاد شده، بازگشت سرمایه در مدت زمان کوتاهی صورت می‌پذیرد.”توسعه بازار صادراتی بحران گاز را حل می‌کند؟”
*فرصت‌سوزی وزارت نفت در اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی و توسعه میادین گازی
در این راستا یدالله سبوحی عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه شریف به فارس گفت: «ببینید در طرح سی.ان.جی‌سوز کردن خودروها، در صورت توسعه CNG، ظرفیت صادراتی بنزین افزایش می‌یابد، لذا سرمایه‌گذاری انجام شده برای دوگانه‌سوزی رایگان CNG از طریق صادرات بنزین برمی‌گردد. اما در حوزه گاز این موضوع صدق نمی‌کند».
وی افزود: «در حال حاضر ظرفیتی برای صادرات گاز ایجاد نشده است و در صورتی که مثلا طرح بهینه‌سازی مصرف موتورخانه‌ها اجرایی شود، در نهایت گاز صرفهجویی شده دوباره در همین خط لوله به قیمت پایین خواهد سوخت. همچنین اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی از مسیر افزایش قیمت حامل‌های انرژی ممکن نیست، چون تبعات امنیتی و سیاسی فراوانی دارد. در نتیجه تا ظرفیت صادراتی برای گاز ایجاد نشود، لکوموتیو بهینه‌سازی مصرف گاز متوقف خواهد ماند».
در نتیجه کلید اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی در کشور در بازاریابی منطقه‌ای برای صادرات گاز تعریف می‌شود. همچنین همانطور که در گزارش «مثلث شوم-۴| چرا ایران، دومین دارنده منابع گاز دنیا، دچار کمبود گاز شد؟» توضیح داده شد، کلید توسعه میادین گازی و افزایش تولید گاز نیز، به استفاده از ظرفیت مالی کشورهای همسایه برای افزایش تولید و صادرات گاز به آنها منوط شده است.”توسعه بازار صادراتی بحران گاز را حل می‌کند؟”
خبرگزاری فارس در گذشته در گزارشی با عنوان «دستاوردسازی از وعده‌های محقق نشده/ روایتی از گل به خودی‌های وزارت نفت در بازار گاز منطقه» به بررسی اشتباهات متعدد وزارت نفت در بازار گاز منطقه پرداخته است. اشتباهاتی که ظرفیت‌های صادراتی کشور را از بین برده و باعث توقف اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی و از دست رفتن بستر توسعه میادین گازی شده است.
- منبع خبر : فارس
