کمیته ساماندهی تحقیقات کووید-۱۹، دی ماه سال گذشته با هدف پاسخ سریع مبتنی بر شواهد، تعیین وضعیت پژوهش‌های این حوزه و … راه اندازی شد. تا چندی پیش کم و بیش فعالیت‌های این کمیته ادامه داشت؛ ولی به نظر می‌رسد که این فعالیت‌ها در ماه‌های اخیر متوقف و یا بسیار کم‌رنگ شده است.
به گزارش صبح اقتصاد، کمیته ساماندهی تحقیقات کووید-۱۹، دی ماه سال گذشته زیر نظر معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، راه‌اندازی شد. در سند برنامه‌های این کمیته، ۲۲ برنامه اولیه پیش‌بینی شده بود. این برنامه‌ها حوزه گسترده‌ای را شامل می‌شد؛ از تعیین اولویت‌های و سوالات پژوهشی مرتبط با کووید-۱۹ تا تهیه گزارش‌های ماهانه از وضعیت پژوهش‌ها و گزارش‌های هفتگی از نتایج تحقیقات انجام شده در کشور.
این کمیته قصد داشت یک گروه پاسخ سریع مبتنی بر شواهد برای پاسخ به سوالات سیاست‌گذاران و مدیران ایجاد کند. همچنین قرار بر این بود که دسترسی به تحقیقات مرتبط با کووید-۱۹ را در سامانه‌های پژوهشی کشور، تسهیل کرده و از انجام پژوهش‌های تکراری در این حوزه جلوگیری کند. علاوه‌بر این؛ پیگیری تحقیقات مرتبط با واکسیناسیون و پیگیری واریانت‌ها و توالی‌های ویروس‌ها نیز از دیگر اهداف این کمیته بود.
در اوایل شهریورماه سال جاری، همزمان با پایان کار دولت دوازدهم، کمیته ساماندهی تحقیقات کووید-۱۹ در گزارشی عملکرد هشت ماهه خود را ارائه کرد و همچنین در آن ضمن معرفی بهترین تحقیقات کووید-۱۹ انجام‌شده در کشور، چالش‌های این حوزه را نیز معرفی کرد.
در این گزارش مشکلات مختلف از قبیل «چابک نبودن پژوهشگران و نظام پژوهشی کشور»، «فقدان و یا ناکافی بودن شبکه‌های قوی و کارا در کشور برای انجام تحقیقات پاسخگو و اجتناب از دوباره‌کاری و موازی کاری و انجام تحقیقات انسجام‌یافته»، «تعدد مراکز تصمیم‌گیر در خصوص تحقیقات حوزه کووید-۱۹»، «مشکلاتی در دسترسی به داده ها و موانع اشتراک داده‌ها»، «وجود مشکلاتی در ارائه گزارشات شفاف و به‌روز از مطالعات کارآزمایی مربوط به واکسن و مراحل ساخت واکسن» و … به عنوان چالش‌های تحقیقات حوزه کووید-۱۹ مطرح شد. جالب توجه آن است که وجود برخی از همین مشکلات، از اهداف اولیه راه‌اندازی کمیته ساماندهی به تحقیقات کووید-۱۹ بود و قرار بود این کمیته به وضعیت مطالعات و تحقیقات کووید-۱۹ سامان بدهد.
برجسته‌ترین فعالیت این کمیته انتشار گزاره‌برگ‌هایی در خصوص موضوعات مرتبط با کووید-۱۹ بود که با همکاری دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور منتشر می‌شد و در آن با بررسی شواهد علمی، مقالات پژوهشی و منابع بین‌المللی، به سوالات مرتبط با کووید-۱۹ پاسخ داده می‌شد و در رسانه‌های مختلف بازتاب پیدا می‌کرد.
تا اواسط شهریورماه انتشار این گزاره‌برگ‌ها به صورت تقریباً منظم ادامه داشت و در این مدت حدود ۴۳ گزاره‌برگ درباره موضوعات مختلف منتشر شد ولی اندکی بعد از ارائه گزارش نهایی فعالیت این کمیته در دولت گذشته و آغاز به کار دولت جدید، انتشار گزاره‌برگ‌های هفتگی که به نوعی بیان‌گر حیات کمیته ساماندهی تحقیقات کووید-۱۹ بود، تقریباً متوقف شد. به صورتی که در مدت نزدیک به سه ماه (از زمان ارائه گزارش فعالیت‌ها تا کنون) تنها سه گزاره‌برگ جدید منتشر شده و در یک ماه اخیر گزاره‌برگ جدیدی منتشر نشده است.
این مسائل در حالی وجود دارد که عدم وجود یک نهاد مشخص برای ارائه مطالعات انجام شده در حوزه کووید-۱۹ در کشور، باعث بروز مشکلات فراوان و به خصوص به وجود آمدن اطلاعات غلط و گمراه‌کننده و همچنین شایعات مختلف در جامعه شده است. حتی دکتر عین‌الهی، در اولین جلسه با معاون تحقیقات و فناوری (۲۰ روز پس از انتصاب خود) به این موضوع تاکید داشت که منتظر به نتیجه رسیدن تحقیقات کووید-۱۹ است.
به عنوان مثال؛ مردادماه سال جاری مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت، در نامه‌ای به وزیر بهداشت وقت، گزارشی از تاثیر واکسیناسیون بر نرخ مرگ‌ومیر ارائه کرد و همین موضوع شایعاتی را در مورد کارایی واکسن‌ها در جامعه به وجود آورد. به همین دلیل نحوه انتشار آن، مورد نقد قرار گرفت و اعتراضاتی را به همراه داشت. با این حال، باز هم در روزهای اخیر، گزارش دیگری از سوی مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت در خصوص تاثیر واکسیناسیون بر نرخ مرگ‌ومیر منتشر شده و در آن عنوان شده است که واکسیناسیون در کاهش مرگ‌ومیر تاثیر چشم‌گیر داشته است.
در حال حاضر با وجود گسترش واکسیناسیون و بهبود نسبی شرایط، پاندمی کووید-۱۹ ادامه دارد و هنوز آمار مرگ‌ومیر این بیماری سه رقمی باقی مانده است. سوالات زیادی در خصوص شرایط امروز و آینده وجود دارد. وضعیت واکسیناسیون، کارایی واکسن‌ها، نیاز به دوز بوستر، واکسیناسیون کودکان، نحوه بازگشایی‌ها، خطر عادی‌انگاری‌ها، احتمال ایجاد واریانت‌های جدید و …. همه این‌ها موضوعاتی هستند که نیاز به شواهد متقن علمی دارند و بعید است مدیران، سیاست‌گذاران و مسئولین بتوانند بدون آنها تصمیمات درستی اتخاد کنند؛ ولی می‌بینیم که در غیاب این اطلاعات و شواهد، تصمیم‌های مختلفی در این زمینه گرفته می‌شود.
در گزارش عملکرد کمیته ساماندهی تحقیقات کووید-۱۹، یکی از چالش‌های این حوزه، «توجه رسانه‌ها به اشخاص، به‌جای نتایج پژوهش‌های معتبر» عنوان شده بود. زمانی که رسانه نمی‌تواند به صورت مستقیم به گزارش‌ها و شواهد دسترسی پیدا کند، چاره‌ای به جز توجه به اشخاص باقی نمی‌ماند و همین زمینه را برای گسترش اطلاعات نه‌چندان معتبر فراهم می‌کند.
روزهای ابتدایی راه‌اندازی کمیته ساماندهی تحقیقات کووید-۱۹، دکتر قباد مرادی؛ رییس این کمیته در مصاحبه‌ای عنوان کرده بود که هدف طولانی‌مدت این کمیته، چابک‌سازی تحقیقات و عملکرد مناسب در زمان‌های بحران است؛ ولی به نظر می‌رسد کمیته ساماندهی تحقیقات در کم‌تر از یک سال پس از شروع فعالیت خود، به خواب رفته است.
ناهماهنگی‌ها در انتشار نتایج مرتبط با تحقیقات و گزارش‌های مرتبط با کووید-۱۹ باعث به وجود آمدن سوالاتی شده است: آیا فعالیت کمیته ساماندهی تحقیقات کووید-۱۹ متوقف شده است؟ آیا فعالیت‌های این کمیته ادامه دارد، ولی نتایج به صورت عمومی منتشر نمی‌شوند؟ آیا عدم انتشار این اطلاعات و گزارش‌ها به صورت مدون و مستمر خللی در تصمیم‌گیری‌های مدیران ندارد؟ آیا سیاست‌گذاران و مدیران از نتایج این مطالعات استفاده می‌کنند و تصمیم‌گیری‌های آنها منطبق با شواهد علمی است؟ پاسخ‌گویی به این سوالات می‌تواند در روشن شدن وضعیت تحقیقات کووید-۱۹ و تصمیمات گرفته‌شده در این زمینه، راهگشا باشد.
