فساد اگر ظلم نیست، پس چیست؟

به گزارش واحد تحلیلی خبرگزاری صبح اقتصاد , امروزه در آستانه گذار از یک پنجم قرن ۲۱ اگر از رسانه ها بخواهیم فساد را به واقع  و با ادبیات جهان شمول تعریف کنند، هر یک به وجهی از فساد می پردازد و با این تعریف قیافه ای حق به جانب به خود گرفته و به شما نگاه میکنند که، فهمیدی؟ به عبارت دیگر زاویه های نگاه به فساد در دیدگاه مردم و رسانه ها و کارشناسان اما متفاوت است، تلقی این تفاوت گسترده نیست. این حقیر فساد را نوعی ظلم که بنظرم همه ی ظلم تعریف میکنم و از عبارت بی نظیر مولای متقیان در نهج البلاغه ودیعه گرفته فساد را در تقابل با عدالت معنی میکنم. این امام همام در حکمت ۴۳۷ نهج البلاغه در مقابل سئوالی که از ایشان شده است فرموده اند: « سُئِلَ (عليه السلام) أَيُّهُمَا أَفْضَلُ، الْعَدْلُ أَوِ الْجُودُ؟ فَقَالَ (عليه السلام): الْعَدْلُ يَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا، وَ الْجُودُ يُخْرِجُهَا مِنْ جِهَتِهَا؛ وَ الْعَدْلُ سَائِسٌ عَامٌّ، وَ الْجُودُ عَارِضٌ خَاصٌّ؛ فَالْعَدْلُ أَشْرَفُهُمَا وَ أَفْضَلُهُمَا». از آن حضرت پرسيدند كه كدام يك از اين دو برترند: عدالت يا بخشندگى؟ فرمود: عدالت، هر چيز را به جاى خود مى نهد و بخشندگى آن را از جاى خود بيرون مى نهد. عدل، نگاهدارنده همگان است و بخشندگى، تنها كسى را در بر مى گيرد كه بخشش نصيب او شده. پس، عدالت از بخشندگى شريفتر و برتر است. حال با توجه به اینکه بخشندگی میتواند تقارن هم داشته و بخل و فساد در جامعه را در تقابل داشته باشد پس میتوان گفت در تقابل با عدالت واقع است.  در واقع امام (عليه السلام) به دو نكته اساسى اشاره فرموده اند: نخست اين كه نتيجه عدالت اين است كه هر كسى در جامعه به حق خويش برسد و هرچيز در جاى خود باشد. اصولاً بعضى عدالت را چنين معنا كرده اند: «وضع الشىء فى موضعه; هرچيز را در جاى خود قرار دادن». روشن است كه در اين صورت تمام افراد اجتماع به تلاش و كوشش برمى خيزند تا بتوانند حق عادلانه خود را بگيرند در نتيجه جامعه در سايه عدالت، شكوفا و فعال و مترقى مى شود. اما جود و بخشش چنين نيست زيرا چيزى اضافه بر استحقاق افراد است كه البته در جاى خود بسيار خوب و شايسته است ولى اى بسا همين صفت خوب و شايسته سبب شود كه عده اى به تنبلى روى آورند و تلاش و كوشش را كم كنند و به انتظار جود و بخشش سخاوتمندان بنشينند. در ادامه پاسخ به سئوال مطرح شده سپس امام (عليه السلام) به نكته مهم ديگرى اشاره مى كند، مى فرمايد: عدالت امرى است فراگير كه تمام جامعه انسانى مى توانند از آن بهره مند گردند و در سايه آن به زندگى آبرومندى ادامه دهند در حالى كه جود و بخشش فراگير نيست و هميشه موضعى و محدود است و روشن است چيزى كه آثار مثبت آن همه افراد جامعه را فرامى گيرد از چيزى كه جنبه محدود دارد بهتر و اشرف و افضل است. حال در تقابل با جود و بخشش اگر از حضرت سئوال میشد عدالت بهتر است یا ظلم که فساد عین ظلم است به نظر شما معظم له چه پاسخی داشتند. امروز فساد میدان عرضه و اندام کسانی است که از موقعیتی در مقابل دیگران برخوردارند و از این موقعیت سوء استفاده به نفع خود میکنند. علت اینکه بعضا دستگاه قضایی متعرض فساد میشود نیز همین است که فساد ظلم است. اگر فساد را ظلم تعریف کردیم حال نکته مهمتری مطرح میشود و آن این است که تعداد ۲۹ آیه از ایات قرآن کریم  مستقیماً دربارة عدالت نازل شده است و حدود ۲۹  آیة دیگر هم در مورد ظلم که ضد عدالت می باشد، نازل شده است. در مجموع می توان ادعا کرد که حدود یک دهم از آیات قرآن یا به طور مستقیم و یا به طور غیرمستقیم به این بحث اشاره دارند و این امر نشان دهندة اهمیت آن در دین اسلام می باشد. بنابراین، یکی از بنیادی ترین مفاهیم در علوم انسانی و به خصوص در علم سیاست مفهوم عدالت و نقطه مقابل آن یعنی«ظلم» است. حال با توجه به این نکات بسیار با اهمیت چگونه است که عده ای حاضرند ولو در لباس روحانی به اقداماتی دست بزنند که از آن به ظلم تعبیر میشود و توجه ندارند که من از فساد اینگونه می فهمم که فساد رسمش ظلم است و ظلم در منظر و پیشگاه پرورگار بخشودنی نیست و بعید است که اجازه توبه به بی خبرانی عطا کند که بجز خود به احدی نمی انیشند و حاضرند برای نفع خود به هر اقدامی دست بیازند. والسلام

 حمید رضا نقاشیان