به گزارش صبح اقتصاد سرپرست پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با بیان اینکه دانشگاه‌های کشور در حالی اقدام به جذب دانشجویان دکتری در حوزه‌های مرتبط با اقیانوس‌شناسی می‌کنند که حتی یک بار دریا را ندیده‌اند، گفت: این در حالی است که کاوشگر خلیج فارس که در اختیار این پژوهشگاه است، تنها ۳ ماه از سال فعال است و دانشگاه‌ها می‌توانند از این ظرفیت استفاده کنند تا بتوانند دانشجویان با کفایت‌تر و عالم‌تر تربیت کنند.
دکتر مرتضی توکلی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: ۷۰ درصد از سطح کره زمین را آب‌ها در بر گرفته و به آب‌هایی که در نزدیکی سواحل هستند، دریا و به آب‌هایی که دور از سواحل و پیوسته هستند، اقیانوس گفته می‌شود و موجب مباهات ما است که دسترسی به آب‌های آزاد داریم و این در حالی است که در دنیا سال‌ها است بهره برداری از دریا را آغاز کرده‌اند، ولی ما به تازگی شروع کرده‌ایم، به گونه‌ای که در دهه‌های اخیر بهره‌برداری ما از دریا روند صعودی به خود گرفته است.
وی با بیان اینکه اقیانوس‌ها دارای ظرفیت‌های زیادی هستند که مورد غفلت قرار گرفته است، اظهار کرد: تغذیه از دریا، کشاورزی در دریا، تولید انرژی از دریا، اقتصاد دریا، بازرگانی دریا، دسترسی به ظرفیت‌هایی که در آینده مهم هستند مانند جنوبگان، تامین منابع آب شرب از دریا از زمینه‌هایی است که در کشور مورد غفلت قرار گرفته‌اند. ما در اقتصاد دریا به واسطه صادرات نفت و گاز از دریا بهره‌هایی می‌بریم و باید تلاش کنیم از ظرفیت های دریایی کشور در حوزه تجارت و بازرگانی نیز حداکثر استفاده را ببریم.
توکلی، به مطالعات این پژوهشگاه در زمینه مخاطرات دریا و سایر حوزه‌های اقیانوس شناسی اشاره کرد و با بیان اینکه این مطالعات، تحقیقات منفکی هستند که تاکنون اثرگذاری زیادی نداشته است، یادآور شد: ما به دنبال زنجیره دانش دریا از شناخت تا بهره برداری از دریا هستیم. یکی از اصول اصلی در زمینه بهره برداری از دریا این است که در زنجیره‌ای که تعریف می‌شود، اقتصاد دانش بنیان در آن دیده شود که در این زمینه گاهی تصور می‌شود که توسعه اقتصاد دانش بنیان منحصر به شرکت‌های دانش بنیان است، در حالی که در این حوزه ما با اقتصاد بومی نیز مواجه هستیم.
سرپرست پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی اضافه کرد: در این راستا ما در سواحل ظرفیت‌های دانشی بومی داریم که می‌توانیم از آنها بهره برداری کنیم. این ظرفیتها از دریانوردان با تجربه تا افرادی که به صورت علمی در حوزه دریا فعال هستند را شامل می‌شود.
وی نمونه بهره برداری از ظرفیت دریا را استخراج ترکیبات دارویی از منابع دریایی دانست که ایران در آن ضعیف است، در حالی که اینگونه ترکیبات در دنیا ارزش بالایی دارند و ادامه داد: علاوه بر آن از آنجایی که فرهنگ و تمدن ایران، خشکی محور بوده است، از دریا گریزان بودیم و به همین دلیل سرمایه گذاری مناسبی در سواحل صورت نگرفته است، ولی در سال‌های اخیر اقداماتی در این حوزه‌ها صورت گرفته و امیدواریم در آینده این ظرفیتها، بالفعل شده و به اقتصاد ملی و کشور پیوند بخورد و موجب رفاه شود.
توکلی، با اشاره به نقش این پژوهشگاه در توسعه بهره‌برداری از ظرفیت‌های سواحل، اظهار کرد: در حوزه دریایی ۲۰ مرکز تحقیقاتی داریم، ولی این مراکز ارتباط زنجیره‌ای و شبکه‌ای با یکدیگر ندارند و یکی از وظایفی که در این زمینه برای خودمان در نظر گرفتیم، این است که این شبکه سازی را میان مراکز تحقیقاتی دریایی تقویت کنیم تا بتوانیم با ایجاد هم افزایی، موضوع چند باره کاری و دوباره کاری را کاهش دهیم.
وی ادامه داد: در حال حاضر مراکز آموزشی در حالی دانشجوی دوره دکتری را جذب می‌کنند که دانشجویان هرگز دریا را ندیده‌اند، در حالی که پژوهشگاه به کاوشگری مجهز است که تنها ۳ ماه از سال فعال است و دانشگاه‌ها می‌توانند از این ظرفیت استفاده کنند تا بتوانند دانشجویان با کفایت‌تر و عالم‌تر برای جامعه تربیت کنند.
وی تاکید کرد: کاوشگر خلیج فارس یک ظرفیت ملی است و نمی‌توان با آن به صورت انحصاری برخورد کرد، بلکه باید از این ظرفیت برای خدمات علمی به سازمان‌ها و دانشگاه‌ها استفاده کنیم. ما در زمینه حاکمیت علمی در دریا باید قوی‌تر عمل کنیم؛ چون با وجود تحقیقاتی که در عرصه حوضه‌های آبی و دریایی انجام می‌دهیم، نتوانسته‌ایم آنها را با عرصه اجرایی پیوند بزنیم.
توکلی ادامه داد: برای رفع این چالش اقدام به تعامل با سایر دستگاه‌ها کردیم که در گام اول تعامل را با سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح برقرار کردیم تا یافته‌های علمی پژوهشگاه در جهت ارتقای سطح اطلاعات و داده‌های این سازمان، مورد بهره برداری قرار گیرد.
سرپرست پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی با بیان اینکه حتی در حوزه شناخت و ترویج اقیانوس شناسی نیز گام‌های موثری برداشته نشده است، گفت: رسالت اصلی ما شناسایی اقیانوس‌ها و آب‌ها و معرفی ظرفیت‌های دریایی به مردم بوده است. نمونه ظرفیتها، تامین آب شرب از دریا است. ایران کشوری خشک محسوب می‌شود که می‌توانیم از ظرفیت‌های آب‌های دریاها استفاده کنیم.
ظرفیت‌های آبی دیده نشده
وی با تاکید بر اینکه در زمینه مدیریت پسماند عملکرد خوبی نداشته‌ایم و موفقیت کمتری در زمینه مدیریت آلودگی و پسماند در آب‌ها حاصل شده است، اضافه کرد: برآورد ما از سرانه تولید نفت در کشورهای حاشیه خلیج فارس نشان می‌دهد که در کشور امارات متحده عربی به ازای هر نفر، ۳۳۵ هزار بشکه در روز نفت تولید می‌کند، کشور قطر ۵۰۰ هزار بشکه در روز، عربستان ۳۲۴ هزار بشکه، عراق ۱۱۹ هزار بشکه و کویت ۷۲۱ هزار بشکه در روز تولید می‌کند و این میزان در ایران به ازای هر نفر جمعیت، ۴۹ هزار بشکه در روز است.
سرپرست پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی با بیان اینکه در حوزه ترانزیت دریایی کمترین سهم را داریم، اضافه کرد: ۲۳ درصد جمعیت کشور در سواحل هستند ولی از ۱۱ درصد ظرفیت‌های دریایی بهره برداری می‌کنیم و باید این شکاف ایجاد شده، برطرف شود و این مهم از وظایف ما است که در مطالعاتمان به سمت سیاستگذاری دریایی و اقیانوسی برویم و ببینیم از چه ظرفیت‌های دریایی می‌توانیم استفاده کنیم.
اقدامات تعاملی برای توسعه دانش اقیانوس‌شناسی
توکلی، در خصوص اقدامات این پژوهشگاه برای افزایش سطح تعاملات با سایر سازمان‌ها، گفت: بخشی از رسالت و فعالیت‌های این پژوهشگاه را توسعه فناوری‌های نوین دریایی به ویژه در حوزه رباتیک دریا تعریف کردیم؛ چرا که این ربات‌ها در شناسایی کف دریا کاربرد دارند. نواحی در خلیج فارس با عمق ۳۶ متر داریم که تاکنون مطالعاتی در این مناطق صورت نگرفته است، ولی اگر ربات‌های دریایی را در اختیار داشته باشیم، قادر خواهیم بود کف دریای خزر و یا دریای عمان و خلیج فارس را بررسی کنیم.
سرپرست پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی استفاده از ظرفیت دریایی به عنوان منبع غذایی را از دیگر زمینه‌هایی نام برد که نیاز به تعامل با سایر دستگاه‌ها دارد و اظهار کرد: جنگل‌های حرا از جمله مناطقی است که زمینه تکثیر موجودات دریایی را فراهم می‌کند و اگر بتوانیم برای حفاظت از آن با رویکرد دانشی وارد شویم و با سازمان‌های متولی وارد تعامل شویم، می‌تواند در بلند مدت منجر به افزایش توانمندی ما در این زمینه شود.
وی با بیان اینکه بخشی از همکاری‌های این پژوهشگاه با سازمان حفاظت محیط زیست است، عنوان کرد: ما سعی کردیم تعاملات خود را با این سازمان با کیفیت‌تر کنیم، ضمن آنکه از زمانی که من در این سمت مشغول به کار شدم، بیشترین تعامل را با این سازمان داشته‌ایم.
توکلی پایش‌های ساحلی و آلودگی در سواحل جنوب، تدوین استانداردهای اندازه گیری در دریا و مطالعات شیمی ، فیزیک، زمین شناسی و زیست شناسی دریا را از جمله زمینه‌های همکاری این پژوهشگاه با سازمان محیط زیست عنوان کرد.
چالش‌های استفاده از آب‌شیرین‌کن‌ها در سواحل
این عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس بررسی آلودگی‌های زیست محیطی ناشی از استفاده از سیستم‌های آب شیرین کن را عرصه جدیدی از تحقیقات دانست و خاطر نشان کرد: در حال حاضر کلیه کشورهای حاشیه خلیج فارس از این سیستم‌ها بهره برداری می‌کنند، به گونه‌ای که کشور عربستان بالاترین نرخ استفاده از سیستم‌های آب شیرین کن‌ها را دارد و اثرات زیست محیطی استفاده از آب شیرین‌کن‌ها نیازمند بررسی دقیق است.
وی با بیان اینکه برای اثبات این ادعا باید مطالعات میدانی صورت گیرد تا تا مشخص شود این سیستم‌ها در چه پهنه‌ها و حوزه‌هایی اثرگذاری دارد، اضافه کرد: ولی در نظر بگیرید در منطقه‌ای مانند چابهار، آب شرب ندارد و رودخانه دائمی نیز در دسترس نیست و چاه‌های آن نیز ظرفیت مناسب برای بهره برداری ندارند، از این رو چاره‌ای نداریم که به سمت استفاده از آب شیرین‌کن‌ها برویم.
توکلی، یادآور شد: می‌توانیم به سمت طراحی سیستم‌هایی برویم که میزان آلودگی آن به کمترین و کارایی آن به بیشترین حد ممکن برسد.
توسعه همکاری‌های علمی دریایی
توکلی در خصوص همکاری‌های علمی بین المللی خاطر نشان کرد: بر اساس اسناد بالا دستی و ابلاغیه وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، یکسری همکاری‌های بین‌المللی بوده که اجرایی می‌شده است، ولی دستیابی به مرجعیت و دیپلماسی علمی، نیاز به برنامه عملیاتی دارد.
سرپرست پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی شبکه سازی میان پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌های حوزه اقیانوس شناسی با کشورهای همسایه و مسلمان را از جمله اقدامات این پژوهشگاه نام برد و یادآور شد: کشوری مانند اندونزی ۵ پژوهشگاه و هند ۴۲ پژوهشگاه و مرکز تحقیقاتی، پاکستان ۲ پژوهشگاه، سریلانکا ۲ مرکز و پژوهشگاه، ترکیه ۴ مرکز و پژوهشگاه، بنگلادش ۱۰ مرکز و روسیه ۱۱ مرکز پژوهشگاه در حوزه اقیانوس شناسی دارد و کشورهای حوزه خلیج فارس مرکز اقیانوس‌شناسی ندارند، هر چند در قالب مراکز و دانشگاه ها فعالیت تحقیقات دریایی را دنبال می‌کنند.
وی اضافه کرد: ما درصدد هستیم که شبکه‌ای با حضور کشورهای همسایه و مسلمان در حوزه اقیانوس‌شناسی ایجاد کنیم. در این زمینه می‌توانیم از ظرفیت کشورهای روسیه، هند و پاکستان استفاده کنیم. ما تاکنون با این کشورها ارتباط برقرار کردیم، ولی نتوانسته‌ایم از ظرفیت‌های آنها استفاده کنیم؛ برنامه گام به گامی را در این زمینه تهیه کردیم و در این برنامه تنها ارتباط برقرار کردن با این کشورها هدف نیست، بلکه درصدد هستیم که از ظرفیت‌های علمی آنها در زنجیره دانش بهره ببریم و در گام اول با مذاکراتی که با مرکز اقیانوس‌شناسی هند داشتیم، در حوزه انتقال فناوری و تجهیزات دریایی همکاری خواهیم داشت.
توکلی اضافه کرد: در این همکاری می‌توانیم در زمینه حسگرهای هوشمند و رباتیک از ظرفیت آنها برای برداشت نمونه از دریا و کف دریا بهره‌مند شویم. علاوه بر اینها این همکاری‌ها می‌تواند در زمینه ثروت شناسی و باستان‌شناسی دریا، معادن و ذخایر دریایی گسترش یابد اگر این همکاری‌ها محقق شود، می‌توان ادعا کرد که در آینده شرایط خوبی در این حوزه رقم خواهیم زد.
سرپرست پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، با بیان اینکه تاکنون بار ارجاعات مقالات این پژوهشگاه بر دوش عده کمی از اعضای هیات علمی این نهاد بوده است، گفت: علاوه بر آن تجهیزات دریایی ما محدود است و کشتی تحقیقاتی تنها ۳ ماه در سال فعال است و مابقی سال هزینه‌هایی دارد؛ از این رو نیاز به یکسری از تسهیل‌گری‌هایی در حوزه قانونگذاری داریم تا بتوانیم با کسب مجوزهایی، در کل سال از ظرفیت کاوشگر خلیج فارس استفاده کنیم.
وی با بیان اینکه در این مسیر می‌توان کاوشگر خلیج فارس را به تجهیزات تحقیقاتی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی مجهز کرد، افزود: در تحقیقات دریایی و اقیانوس شناسی، مطالعات ما محدود به سطح آب نمی‌شود، بلکه آب‌های عمقی را نیز شامل می‌شود؛ همچنین بسیاری از پدیده‌هایی که سواحل را متاثر می‌کند و جریانات دریایی را ایجاد می‌کند، به جو برمی‌گردد که بالای سطح آب قرار دارند.
توکلی خاطر نشان کرد: به طور کلی شرایط بالای سطح آب و شرایط داخل اب متاثر از یکدیگر هستند و رسالتی که برای خود ترسیم کردیم، وارد شدن به فناوری‌های نوین مربوط به علوم جوی است؛ از این رو اقدام به فعال کردن پژوهشکده علوم جوی این پژوهشگاه کرده‌ایم.
سرپرست پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، ترمیم اعضای هیات علمی را از دیگر برنامه‌های این پژوهشگاه عنوان کرد و ادامه داد: سعی می‌کنیم از رویکردهای سنتی خودداری شود و به سمت عرصه‌های جدید چون هوشمندسازی وارد شویم و خوشبختانه تاکنون همکاری‌های خوبی با ما در زمینه اعتبارات شده است.
وی با بیان اینکه بسیاری از داده‌هایی که در حوزه اقیانوس شناسی به دست آمده است، مورد نیاز کشور نبوده است، یادآور شد: ما اعتباراتمان را از کشور دریافت می‌کنیم، ولی اگر نتوانیم برآیند فعالیت‌های تحقیقاتی‌مان را به سرزمین برگردانیم، وجود پژوهشگاه مضر خواهد بود؛ از این رو نیاز به تقویت داریم و آنچه که به عنوان مقاله مطرح است، باید منجر به تولید ثروت، امنیت و رفاه کشور باشد و ما برنامه‌هایی را در دستور کار داریم.
توکلی با اشاره به حضور ۳۵ عضو هیات علمی مشغول به فعالیت در سه پژوهشکده این پژوهشگاه و ساختمان پژوهشگاه با تراکم بالای کارمندان در تهران، با تاکید بر اینکه ما نیاز به بازسازی ساختار این پژوهشگاه داریم، گفت: البته قبل از آن باید چارت سازمان که مربوط به ۱۲ سال قبل است، ساماندهی شود؛ علاوه بر آن نیاز به ساماندهی کشتی تحقیقاتی داریم تا نهایت استفاده از این زیر ساخت تحقیقاتی دریایی صورت گیرد.
سرپرست پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، با تاکید بر اینکه در حال حاضر تنها ۲۵ درصد ظرفیت این کشتی تحقیقاتی به بهره برداری رسیده است، افزود: با توجه به مطالعاتی که انجام شده، با دریافت مجوزهای لازم، درصدد هستیم که بهره برداری از کشتی تحقیقاتی اقیانوس شناسی را به بخش خصوصی واگذار کنیم و تنها ۳ ماه از سال در اختیار پژوهشگاه قرار گیرد.
توکلی با بیان اینکه این ظرفیت وجود دارد که بر اساس دستور العمل‌هایی، از این کشتی در حوزه‌هایی چون گردشگری آکادمیک استفاده شود، یادآور شد: گشت‌های تحقیقاتی که تاکنون اجرایی شده است، با حضور محدود دانشجویان دکتری بوده و در این زمینه نظام مند عمل نشده است و برنامه داریم که دانشجویانی را که در رشته‌های مرتبط با علوم دریایی در حال تحصیل هستند، در ۳ ماهی که ما تحقیقات دریایی داریم، مشارکت دهیم و مابقی سال نیز این ظرفیت را برای حوزه‌های مرتبط با تحقیقات دریایی واگذار کنیم.
وی تنها منبع درآمدی اختصاصی این پژوهشگاه را کشتی اقیانوس شناسی دانست و خاطر نشان کرد: علاوه بر آن می‌توان در همکاری با ستاد توسعه مکران، برنامه‌ای را تدوین کرد تا بر اساس آن طی یک دوره ۵ ساله از ظرفیت این کشتی در جهت شناسایی سواحل مکران به عنوان سواحل ناشناخته کشور بهره برد.
سرپرست پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی آمادگی این پژوهشگاه را برای مشارکت با دانشگاه‌ها در تحقیقات دریایی اعلام کرد و یادآور شد: یکی دیگر از رسالت‌های خود را در ترویج علم می‌دانیم و در این زمینه اقدام به تدوین برنامه‌ای کرده‌ایم. ما در تلاش برای توسعه اکوتوریسم دریایی هستیم تا مردم با زیبایی‌ها و ظرفیت‌های دریا آشنا شوند و از زیبایی‌های آن لذت ببرند.
به گفته وی، بر اساس برنامه ریزی‌های انجام شده درصدد هستیم که ۶ ماه قبل از برگزاری گشت تحقیقاتی، فراخوانی را منتشر کنیم تا دانشجویان بر اساس تجهیزات موجود، پروپوزال‌های خود را ارائه دهند و با بررسی این پروپوزال‌ها در کمیته تحقیقاتی پژوهشگاه، بر اساس اولویت‌ها، تیم‌ها را برای مشارکت در گشت‌های تحقیقاتی معرفی کنیم.
به گفته وی، با این اقدام، زمینه رقابتی میان محققان این عرصه ایجاد می‌شود، ضمن آنکه از انحصاری کردن این زیر ساخت جلوگیری می‌شود.
توکلی با بیان اینکه این پژوهشگاه در زمینه ایجاد شرکت‌های دانش بنیان و یا راه اندازی پارک فناوری تخصصی وارد نشده است، در حالی این پژوهشگاه آمادگی دارد در این زمینه وارد عرصه شود و در این راستا مذاکراتی را نیز برای راه اندازی پارک داشته ایم. بسیاری از شرکت‌های این حوزه کار دریایی انجام می‌دهند، ولی با ما در ارتباط نیستند که باید در این زمینه نیز کار اساسی انجام پذیرد.
