کلمه پروتکل کی فارسی شد؟
به گزارش واحد تحلیلی خبرگزاری صبح اقتصاد ویروس کرونا در ابتدای ورود به میدان خود نمایی، نوعی بروز و تجلی داشت و در ادامه به تنوعی از تجلیات در زمینه هایی گوناگون انواع دیگری بروز و برخورد داشته است.
در بستر روابط اجتماعی محدودیت های بسیار ناباورانه ای را به همه مردم جهان تحمیل کرد. این محدودیت ها در ذات بروز خود مشکلات سیاسی و اقتصادی از خود بروز داده اند. حقیر در این مقاله بنا دارم به حیطه ای بپردازم که از بروز کرونا تا امروز از چشم فرهنگستان ادب فارسی و اغلب سران و دست اندرکاران کشور به غفلت رفته است و آن استفاده از کلمه « پروتکل» Protocol از ابتدای ظهور کرونا تا امروز در غالب سازمانهایی است که به نوعی روشمندی برخورد و مواجهه با موضوع تقابل با شیوع کرونا را همراهی میکرده اند. برای نگاه جامع، بهتر است به تاریخ ایجاد فرهنگستان ها در زمینه علمداری مقابله با ورود کلمات خارجی در فرهنگ محاوره و نوشتار فارسی زبانان اشاره ای کرده باشم. اساسا تشکیل و احساس نیاز به وجود فرهنگستان در ایران، نخستین بار به صورت رسمی در خرداد ماه ۱۳۱۴ ذهنیت های متولیان فرهنگ را بخود جلب و موجب تاسیس این ساختار شد، هر چند پیش از آن نیز کوشش های گوناگونی ذیل عناوین گوناگون برای توانا کردن و کارآمد ساختن زبان فارسی در برابر لغات بیگانه دخیل در این زبان صورت گرفته بود. امروزه، با آن که هشتاد و پنج سال از تاسیس نخستین فرهنگستان می گذرد، هنوز عموم مردم و حتی بسیاری از اهل علم و دانش به درستی و روشنی از وظیفه فرهنگستان زبان و ادب فارسی آگاه نیستند و نمی دانند که فرهنگستان چه وظیفه ای بر عهده دارد و چه باید بکند. علت این بی خبری و ناآگاهی، شاید، یکی این باشد که، در طول این هشتاد و پنج سال گذشته، مجموع سال هایی که سه فرهنگستان موسوم به اول و دوم و سوم فعال بوده اند، از بیست و پنج سال تجاوز نکرده و دوران رکود و توقف فرهنگستان ها از سال های رونق و تحرک آنها طولانی تر بوده است. اساسنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی در جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۲۴ بهمن ماه ۱۳۶۹ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده و نخستین جلسات شورای فرهنگستان در همان سال تشکیل شده است. بنابراین، می توان گفت که این فرهنگستان هم اکنون سی ساله است و این خود فرصتی است تا با استفاده از تجربه سه دهه گذشته، توجه صاحب نظران به این سوال که «فرهنگستان زبان و ادب فارسی چه وظیفه ای بر عهده دارد و چه باید بکند» جلب شود. این فرهنگستان را که دوره سوم تشکیل و ممارست آن را سی سال تجربه به دنبال میکشد را فرهنگستان سوم می نامند. فرهنگستان دوره اول كه توسط وزارت معارف در سال ۱۳۱۴ تاسيس شد، با حضور شخصیت های ارزشمندی از مشاهیر ادب و فرهنگ فارسی همانند حسن اسفندياري (محتشم‌السلطنه)، ملك‌الشعراي بهار، علي پرتواعظم، حاج سيدنصرالله تقوي، محمود حسابي، علامه دهخدا، غلامرضا رشيدياسمي، صادق رضازادة شفق، غلامحسين رهنما، حسين سميعي (اديب‌السلطنه)، عيسي صديق، سيدمحمدكاظم عصار، محمد فاطمي، بديع‌الزمان فروزانفر، ابوالحسن فروغي، محمدعلي فروغي، عبدالعظيم‌خان قريب، حسين گل‌گلاب، سرتيپ غلامحسين مقتدر، سرلشكر احمد نخجوان، ولي‌الله نصر، سعيد نفيسي، حسن وثوق به داستان واژه پردازی در زبان پرداخت و نتایج بسیار خوبی هم عاید زبان و فرهنگ فارسی نمود. در دوره دوم فرهنگستان كه توسط محمد مقدم از سال ۱۳۴۲ با حضور شخصیت هایی متفاوت با دوره نخست شكل گرفت، ذبيح بهروز، محمود حسابي، رضازادة شفق، جمال رضايي، سپهبد علي كريملو، صادق كيا، حسين گل‌گلاب، يحيي ماهيار نوابي، محمد مقدم و مصطفي مقربي، دایره وسیع تری از واژه پردازی ها را به کرسی استعمال در محاوره و نوشتار نشانید. شوراي عالي انقلاب فرهنگي در جمهوری اسلامی ایران پس از خاتمه دفاع مقدس هشت ساله در سال ۱۳۶۸ در صدد احياي فرهنگستان با تركيب و ساختاري تازه برآمد و در نهايت احمد آرام، نصراللّه پورجوادى، حسن حبيبى، غلامعلى حداد عادل، بهاءالدين خرمشاهى، محمد خوانسارى، محمدتقى دانش‌پژوه، على رواقى، سيّدجعفر شهيدى، حميد فرزام، فتح‌الله مجتبائى، مهدى محقق، سيّدمحمد محيط طباطبايى، ابوالحسن نجفى، غلامحسين يوسفى، سيمين دانشور و طاهره صفارزاده به عضويت این فرهنگستان درآمدند. طول زمانی نگذشته بود که سه نفر از این اساتید، سيمين دانشور و سيّد جعفر شهيدى و غلامحسين يوسفى به علت گرفتارى‌هاى شخصى از حضور در جلسات شورا و عضويت در فرهنگستان عذرخواهى كردند. وظیفه اصلی این فرهنگستان دفاع ادبی از ورود و نفوذ کلمات و عبارات بیگانه به حیطه زبان فارسی است و الحق هم تا حد زیادی موفقیت داشته است البته با تمسخر و گله گزاری هایی هم مواجه بوده است اما آنچه امروز رنگ حضور این فرهنگستان را تیره و تار نموده غیبت از حضور جدی و اعتراض به اغلب مسئولین در استفاده رسمی در محافل از کلمه پروتکل است. این غیبت چشمگیر و تاسف برانگیز کار را به جایی رسانده که رئیس جمهور هم از کلمه پروتکل استفاده میکند و احدی هم این امر را قبیح نمیداند. کار به جایی رسیده که بنظر میرسد کلمه پروتکل در حال دگردیسی و فارسی شدن است و حال اینکه در لغتنامه های تبدیلی زبان فارسی کلمات بسیار زیبایی بجای استفاده از پروتکل را ترجمه نموده و جایگزین کرده اند. والسلام
حمید رضا نقاشیان
- منبع خبر : صبح اقتصاد
